Minder fiets, minder geld, minder huissleutels, maar het plezier zie ik nog niet zo

Het lijkt een 'sliep uit' van het universum: vanmiddag om vier uur werd ik ontspuld. Ik was met zeis, schep, slangen, emmers naar het kerstbomenbos om de gestolen slang te vervangen door een nieuwe en meteen een omgewaaide boom er weer in te zetten. Mijn buurjongen Daan ging water geven en buurman (papa van Daan) hielp. Ik zette de fiets even tegen een boom, precies waar de bakfiets op de foto staat. Ik hielp even de slang aansluiten, zette de boom rechtop, emmer water erbij en wilde net de snoeischaar pakken - chips! Die zit nog in mijn tas, in de fietstas. Sinds vanochtend had ik een kek leren tasje van mijn dochter in gebruik, nu ik in de zomer te vaak kleren aan heb waar ik sleutels, portemonnee en telefoon in kwijt kan. Helaas was hij toch een beetje té vintage, want de leren band brak, dus ik had hem even in de fietstas gedaan. Fiets. Tas. Nee!

De zeis stond netjes naast de boom, de fiets was weg, met fietstas, tas, snoeischaar en al. Meteen begon ik na te gaan wat ik nu miste, en intussen holde ik naar de dichtstbijzijnde pont, misschien kon ik hem/haar nog in zijn kraag grijpen. De pont ging net uit, ik holde erop, maar mijn fiets was er niet. Terug naar het bos, buurman probeerde te bellen: telefoon onbereikbaar. Wat zat er nog meer in? Geld, zo'n veertig euro, drie bankpassen, de NS automatisch oplaadbare OV-kaart, wat visitekaartjes, mijn huissleutels. Huissleutels - visitekaartjes met adres erop. Nee!

Nu hollend naar huis. Marieke kwam langs om te overleggen, ik leende haar fiets en speurde de buurt af: mijn fiets is heel erg herkenbaar, voor mij dan: een zwarte sparta transportfiets met voorop een houten kratje en achterop zwart met witte fietstassen. In een fietsenrek pik ik hem er altijd zo uit. Tussen de honderden fietsen bij de pont en Tolhuis staat hij niet, niet bij ons achter, niet half in het gras. Fietstassen, met daarin schroevendraaier, slijpstaaf voor de zeis, extra zwaar kettingslot (duur). Nee!

Naar huis - Hans is woedend, omdat ik altijd zo laks ben. "Ookal is het maar vijf minuten, zet hem nou eens op slot." Hij heeft gelijk. Hij heeft ook gelijk dat ik meteen mijn bankpassen had moeten blokkeren, want als ik dat doe is inmiddels van elke pas 50 euro afgehaald, allemaal besteed bij avondwinkel Mina op de vd Pekstraat. Drie passen, samen 150 euro. Ik bel de politie, trots dat ik weet waar de dief is geweest, maar die gaan er niet achteraan. "U moet meteen nieuwe sloten in uw deuren aanbrengen." Dat doen we dus niet. We halen de cilinders er wel uit en ik haal morgenochtend vroeg nieuwe. Vannacht fietsen in de werkplaats, luiken op de achterdeur en de sleutel in de voordeur aan de binnenkant. Sleutels, die moeten we dus ook vervangen. Ik tel het in mijn hoofd op: Fiets paar honderd euro inclusief sloten tassen, lampen en kratje, nieuwe cilinders en sloten, nieuwe pasjes, nieuw rijbewijs, nieuwe portemonnee, net nieuwe Fairphone van 500 euro. Nee!

Ik besluit naar avondwinkel Mina te gaan, als de politie het niet doet. Een aardige man, maar hij zit er pas net en de jongen die er tot vijf uur zat is al weg. Wel hangen er twee beveiligingscamera's. "De politie vraagt wel eens om beelden, maar ik heb nooit meegemaakt dat er wat uit komt. Die fiets en die telefoon zijn verkocht, ga daar maar vanuit." Toch laat ik mij emailadres achter en mijn 020 nummer. Daar sta ik dan, op de vd Pekstraat. Behoorlijk ontspuld. Ik baal van al het werk, van al het geld, maar het meest van mijn mooie rode leren portemonnee, die al heel lang mee gaat. De foto's die op de telefoon stonden van mijn cranberryproject, ook weg helaas. Al die andere foto's ook. De leuke apps, met fijne links - allemaal verdwenen. Ik baal van Hans, die boos is, terwijl ik het ben die alles kwijt is. Goed, ik ben veel teveel kwijt geraakt in vijf minuten onoplettendheid (vooruit, misschien waren het er tien), maar ik heb de zeis nog wel, en de schep, en mijn fijne buurman en zijn zoon. Ik heb Marieke die meteen haar fiets uitleende, de meelevende klanten in de Minawinkel. En het is lekker weer. En mijn moeder heeft nog een oude fiets staan in de schuur. En ze zal aan me denken. En als ik het bonnetje bewaar, mag ik ook een nieuwe rode portemonnee kopen. Jawel.

Voor de broodnodige karmapunten vond ik tijdens het zoeken in de bosjes nog een vieze witte portemonnee van een mevrouw uit Marken. Die heb ik heel blij gemaakt, ook al heeft ze allang alles geblokkeerd. Ze was hem kwijt geraakt op Amsterdam Centraal. "Wat fijn dat ik hem terugheb." Ja!

Laatste klimaatblog van het jaar: laten we het eens hebben over dweilen met de kraan open

"Zo leuk, die heb ik van de Axi-on", zegt ze en dan laat ze me haar nieuwe, goudkleurige oplaadsnoertje van de Action zien. Ze koopt dat soort onzin de hele tijd en elke week een nieuwe kleur bidon. Ze zegt het niet eens om te provoceren.

Met deze tekst illustreerde één van de deelnemers aan de klimaatgesprekken bij mij thuis in de Verhalenkamer hoe moeilijk het is om klimaatbewust te leven tussen collega's die "niet geloven in duurzaamheid." Alsof duurzaam leven een leuke hobby is, zoals bridgen of olifantsbeeldjes sparen. De één doet eraan, de ander niet. Ik deed eraan, een heel jaar lang, ook al begon mijn jaar met een picknick waarbij ik wel lof ontving, maar mijn klimaatdaadvandedag vooral werd gezien als een onnodige en weinig effectieve éénmansactie. "Je kunt het probleem niet op individueel niveau oplossen, de regering en bedrijven kunnen veel meer bereiken dan jij in je eentje." Toch liet ik me niet van de wijs brengen. Dweilen met de kraan open? Daar kan je vast ook iets van leren. En geloof me, ik leerde ontzettend veel. Elke dag iets doen wat beter is voor het klimaat en wat-ik-anders-niet-zo-snel-zou-doen werd bijna moeilijk omdat ik al zoveel normaal begon te vinden. Ik ga tegenwoordig op reis met een lege jampot voor de latte, in de auto probeer ik zo zuinig mogelijk te rijden, ik eet nog maar 1x in de week vlees, vanillevla is vervangen door sojatoetje met vanille, ik at deze winter veel minder kasgroenten of groenten uit Nieuw Zeeland, volgde een opleiding Stadslandbouw, ik voerde klimaatgesprekken - officieel en zomaar op de pont over het IJ, ik ging naar pakhuis de Zwijger, ik keek veel Tegenlicht, schuimde internet af, kocht een hybride warmtepomp zonder dat we zeker weten dat we het terugverdienen, ik ging naar Londen met de trein en plantte een kerstbomenbos op de IJtunnel, samen met 260 andere mensen. Vandaag bakte ik vlierbloesembeignets voor negen mensen, van vlierbloesem uit de tuin, bier die gasten in het huisje hadden laten staan en biologisch tarwemeel. Super lekker en wat een leuk gesprek lokte het uit, ook over het gasfornuis dat nog niet echt klimaatvriendelijk is.

Ik schreef een blog, in het begin iets vaker dan nu, wat ook kwam door het gevoel dat klimaatvriendelijker leven steeds meer het nieuwe normaal werd. Ben ik dan nu na een jaar ineens op een niveau van CO2 uitstoot die in balans is met de aarde? Helaas. Is het dweilen met de kraan open? Natuurlijk is het dweilen met de kraan open. Maar pas als er genoeg mensen staan te dweilen komt er beweging in de mensen die aan de kraan draaien. Let maar eens op. Is de blog hiermee ten einde? Nee. Ik heb een nieuw idee opgedaan, waar ik morgen meer over zal vertellen. Mijn eigen kraan, waar ik het meeste een verschil kan maken. Daar ga ik me komend jaar een heel jaar op richten: spullen. Dicht die spullenkraan, elke maand op een andere manier. De Action is komend jaar verboden terrein. Gelukkig beleef ik toch al weinig lol aan elke week een andere bidon.

Cuba, here we come!

Vliegvakanties, het is steeds duidelijker dat ze niet samengaan met een klimaatbewuste levensstijl. Ik ben fan van reizen, dus dat is een flink dilemma. Ik ben met mijn reislust een veroorzaker van de klimaatproblemen die mijn kinderen gaan ervaren, maar toch willen juist die kinderen dolgraag nog een keer een verre vakantie met zijn vieren. "Echt ver." Wij zijn dertig jaar getrouwd, Hans werd zestig, dus laten we gaan. De dames worden het snel eens: ze willen dolgraag met ons naar Cuba, ergens in 2019.

Eens in de vijf jaar, hadden we bedacht. Eens in de vijf jaar een verre reis die wij betalen. En dan verder niet buiten Europa en maximaal 1x per jaar. Verder rijden we ook nog drie keer per jaar naar Frankrijk, 650 km op en neer, dus dat moet het dan maar zijn. Vanochtend aan de ontbijttafel ontstond ineens het idee: Cuba, ok. Cuba is OK als het ons lukt om in datzelfde jaar niet meer CO2 uit te stoten dan één planeet kan handelen. Het idee is afgekeken van Babette Porcelijn, die ook een handige tool heeft ontwikkeld om die impact te bepalen: ontdek jouw impact op de aarde.

Cuba is 7500 km van Amsterdam, dus we gaan dan 15.000 km vliegen. Sommige dingen zijn niet zo simpel te veranderen: de grootte van ons huis hebben we al aangepast door de helft te bestemmen als vergaderruimte en kantoren, die ook echt alleen verwarmd worden als daar gewerkt of vergaderd wordt. We hebben ons gasgebruik gehalveerd met een hybride warmtepomp, maar nog niet alle elektriciteit wekken we zelf op, wel is alle elektriciteit die we kopen groen, via Greenchoice. Nieuwe dubbele ramen staan klaar om ons meest gebruikte deel van het huis beter te isoleren, de oude dubbele ramen van 25 jaar geleden isoleren allang geen warmte meer. Het vervelendste is de Nederlandse infrastructuur: zelfs als we helemaal niets zouden doen, hebben we door de scholen, ziekenhuizen, wegen en overheidsdiensten al een flinke impact op ons bordje.

Geen van de cijfers zijn in steen gebeiteld, het hangt er altijd vanaf: vliegen naar Cuba is met Tui bijvoorbeeld minder belastend dan met Copa of KLM, volgens oneworld. Op de site van Greentripper kan je berekenen wat de 'schade' is van een retour Havanna: 3,3 ton CO2, (dit is inclusief indirecte schade door witte vliegtuigstrepen), voor slechts 39,95 kan je dat compenseren. Dat klinkt als easy-peasy. Maar als we nou echt zelf willen compenseren, door ons eigen gedrag? Gek genoeg is dat volgens allerlei berekeningsmethodes een stuk ingewikkelder.

Volgens Babette veroorzaakt de gemiddelde Nederlander nu een uitstoot waarvoor 3,6 planeten nodig zijn. We hebben er één, dus wij willen in ons Cuba-jaar zó leven dat we niet boven de uitstoot uitkomen voor één planeet. Volgens niet helemaal vergelijkbare bronnen is dat ongeveer 4 ton per persoon. Waarvan al 1,7 ton door de BV Nederland wordt uitgestoten. Dan hebben we dus 2,3 ton 'over' waar we zelf invloed op uitoefenen en een retour Havanna is 3,3 ton.

Als je er zó naar kijkt, is het dus mission impossible. En is het ook niet gek dat de gemiddelde Nederlander 3,6 planeten nodig heeft. Maar het grootste raadsel voor mij is: hoe kan je dat ooit 'afkopen' voor vier tientjes?

Misschien moeten we iets minder streng zijn. Toegeven dat we dit niet alleen kunnen en dat een impact voor één planeet als Nederlander sowieso niet haalbaar is. Laten we Babette's impactmeter gebruiken om te kijken waar we nú staan, zonder vliegreis naar Cuba, en hoe we op hetzelfde niveau kunnen blijven mét vliegreis.

Het goede nieuws is: we zitten nu al onder de impact van de gemiddelde Nederlander.
Wat zijn de 13 klappers die we in ons Cubajaar 2019 nog kunnen maken?

1. Helemaal geen vlees (Nu al weinig, max 1x per week)
2. Minderen met zuivel, gebruik van nu halveren (nu nog melk in de koffie, yoghurt, boter, kaas)
3. Lokaal eten en in het seizoen; eieren, rabarber, fruit uit eigen tuin
4. Groente uit een verwarmde kas of verse groente die ingevlogen wordt vermijden, bulk die per schip getransporteerd wordt doen we wel (lang leve koffie en chocolade)
5. Alles opmaken, restjesbeleid aanscherpen
6. Spullen: niets nieuws kopen, tenzij het echt niet anders kan (verf, wc-papier en afwasmiddel) bij tweedehands ook nadenken of we het echt nodig hebben
7. Het huis uitmesten: dingen die we nooit gebruiken wegdoen, zodat anderen ook een kans krijgen om tweedehands te genieten van onze oude spullen.
8. De auto alleen gebruiken voor trips naar Frankrijk en zoveel mogelijk mensen een lift geven, verder louter met de trein&fiets of poolen (ik reis nu al 1x per week met drie-vier anderen naar Dronten in een poolschema, dat loopt door)
9. Verwarming op 18 graden max (behalve in de verhuurde vergaderkamer), nu 19,5 graad.
10. Zodra de kans zich voordoet extra zonnepanelen aanschaffen in een postcoderoos actie
11. Zwemmen in de zwemvijver inplaats van douchen zolang de watertemperatuur 18 graden of hoger is (Doen we al, maar de lat ligt nu bij 20 graden)
12. Uitzoeken of het loont om het gasfornuis te vervangen door tweedehands inductiekookplaat
13. Behalve Cuba het hele jaar niet in het vliegtuig.

Ik tik op de impactmeter van Babette deze waanzinnig hoog gelegde lat in, niet alles staat erop, dus een beetje corrigeren mag: 1,6 planeet, gedrag nu = 2,3 planeet, gemiddelde Nederlander 3,6 planeet.
Ik zie een Spartaans jaar voor me, maar wel helemaal in de geest van onze reisbestemming: Cuba, 37 megaton CO2-uitstoot per jaar, 11 miljoen inwoners. Ter vergelijking: Nederland 168 megaton per jaar, 18 miljoen inwoners. (gegevens: Global Carbon Atlas). Ik zie het als een spel: lukt het? Super. Lukt het niet? Wijzer.

In de ideale wereld doet Hans mee, de dochters zullen hoofdschuddend grappen maken, maar stiekem toch wel een beetje meedenken en ons haarscherp in de gaten houden.

Circulaire landbouw: bewegen we ons in goede kringen, of lopen we er alleen maar in rond?

Na bijna een jaar opleiding tot boerin in de stadslandlandbouw lees ik alles wat gaat over circulaire landbouw gaat met nieuwe ogen en frisse blik. Van dit schema werd ik bijzonder blij. Simpel, gebaseerd op goede bronnen, mooi. Hier wil ik aan bijdragen: circulaire landbouw heeft de toekomst, denk ik. Na jaren pionierswerk door biologische en BD boeren, lijkt er nu ook in de mainstream Universtiteit van Wageningen het besef door te dringen dat het anders kan: alleen reststoffen gebruiken als veevoer, land dat niet geschikt is voor het verbouwen van graan en groente gebruiken om veevoer te verbouwen en mest niet zien als afval, maar als waardevolle voedingsstof voor de bodem en  dus voor nieuwe oogst. Dan is veganisme niet eens per se nodig, matigen met vleesconsumptie gaat vanzelf als je vleesproductie afstemt op wat er in de landbouw nodig is en over is. Dat móet je zelfs opeten, of je moet de dieren begraven op het land zelf.

Alleen is het frappant in dit schema dat er één kwart van de cirkel nog wit is gelaten. Dat lijkt min of meer toeval, maar wij leren op onze opleiding waar die blinde vlek voor staat: de kringloop lijkt gesloten, maar dat is niet zo. Er verdwijnt namelijk ook in dit mooie model nogal wat uit de kringloop, wat eigenlijk aangevuld moet worden. Ga maar na: in een bos heb je de natuurlijke kringloop, waar dieren planten eten, mest achterlaten en uiteindelijk ook zelf afsterven en weer worden opgenomen in de natuur.  Wat in het landbouwschema mist, is de mens. De mens eet 30% van de landbouwopbrengst, eet ook kaas en eieren en vlees. Dode dieren blijven dus niet in de cirkel, planten verdwijnen uit de cirkel en de mens poept en sterft niet op het land. Dat moet dus anders, maar hoe?

Juist de mens is de reden dat er landbouw bedreven wordt, dus de menselijke mest en resten zouden terug moeten naar het land. Mijn klimaatdaad van de dag is daarom heel banaal. Ik was in Frankrijk in het weiland aan het werk, te ver van de wc. Ik hurkte in het hoge gras, tussen boterbloemen en dovenetel, opende de sluitspier en sloot zo de kringloop. Graag reserveer ik nu alvast een grafheuvel op datzelfde weiland, en dan beloof ik geen giftige zware metalen te nuttigen, de rest van mijn leven.


Link naar het artikel/naar de pdf duurzaambedrijfsleven.nl

Laat duizend bloemen bloeien - vakantie op de keukenhof

Afgelopen weken werd me een paar keer gevraagd of ik dat echt doe, elke dag een klimaatdaad. En zo ja, hoe dan? Waar komt die twijfel vandaan, vraag ik me af. Ik mag dan wel een verhalenverteller zijn, maar heb een hekel aan leugenaars. En geloof me, zo moeilijk is het niet.
Ik ben begonnen in juni 2017, en sindsdien zijn de pagina's ruim 12.000 keer bekeken. Dus dat alleen al is een reden om door te gaan (dank als je dit leest). Daar deed ik het trouwens niet om, ik wilde vooral weten of ik het een jaar kon volhouden. Elke dag één ding doen voor het klimaat dat ik normaal gesproken niet zou doen. Om er daardoor iets bewuster mee bezig te zijn. Niet alleen praten, doen. Niet omdat ik denk dat ik in mijn eentje de wereld kan redden, maar omdat ik denk dat vele ééntjes er een heleboel zijn. Omdat ik denk dat kiezelsteentjes in de vijver ook kringen kunnen veroorzaken.

Een tamelijk willekeurige week de afgelopen maand:
Maandag: Ik ging ergens eten en nam takken van de perelaar uit de tuin mee ipv wijn of chocolade.
Dinsdag: Ik ging met vier man in één auto naar Dronten en had onderweg een interessant gesprek over vliegen, om precies te zijn: over een all-inclusive reis naar Egypte. Ze waarchuwde me al 'Ik durf het tegen jou bijna niet te zeggen.'
Woensdag: Vegetarisch uit eten bij een superfijn groente restaurant (BAK), waar ik voor het eerst van mijn leven gecarameliseerde witlofwortel at.
Donderdag: dompelpomp reparatie, nadat mijn eerste neiging was: 'weg met dat ding'. Poging mislukt
Vrijdag: tweedehands groen fluwelen jasje gekocht en een bloemenrokje
Zaterdag: dompelpomp te leen gekregen van Louis, die er thuis nog twee had staan
Zondag: gesprek bij Verhalncafé Gember en Citroenen over aantal te drukken kaartjes, gevolg: kleiner en minder.

Ook op vrijdag kwam een vriend van Hans langs. Die stelde een leukere vraag: waarom doe je het eigenlijk? Hoeveel CO2 spaarde je al uit? Ik heb eerlijk gezegd geen idee. Dus ik doe het niet per se om een heel precies aantal kg. uit te sparen. Ik zie het meer als aanzetje, als experiment. Laat duizend bloemen bloeien, en dan zal je zien dat je er een prachtig boeket van kunt maken.

Inspiratie voor die 1000 bloemen was mijn klimaatdaad van afgelopen zaterdag: een vakantie in eigen land van één avond. Samen met 1000 bussen vol buitenlanders (want bloemencorso) reden we naar Lisse, door de bollenvelden. Ik had dochterlief al héél lang geleden een uitje naar de bollen beloofd. Ik trok mijn groene jasje en bloemenrok aan en we gingen. Hans wilde ook mee, want hij is net zestig geworden en had in al die 60 jaar nog nooit een tochtje naar de bollen gemaakt. We picknickten met Franse kaas en stokbrood die huurders van de Verhalenkamer over hadden (gered eten) en met Hollandse aardbeien uit Nigtevecht. We kochten onderweg voor vier euro veertig tulpen bij een bollenboer in zijn bollenschuur. Dochterlief kreeg een bosje gratis. We praatten hardop in het Nederlands over de mensen die we gekke selfies zagen maken, want ze konden ons toch niet verstaan. En na afloop zei dochterlief: 'Gisteren? Was dat gisteren? Ik dacht vorige week, zó lijkt dit op een week vakantie.' Dat is misschien wel het leukste antwoord op de vraag waarom ik het doe, die klimaatdaden. Het hoeft niet, maar het is soms gewoon fijn, we hoeven niet naar Rome want we wonen al in een sprookjesachtig vakantieland.

Heus, ik weet dat bollen niet allemaal ecologisch en klimaatvriendelijk gekweekt worden. Ik heb wel vier liter benzine verstookt omdat er geen treinverkeer was en we zelf door de knalrode tulpenvelden wilden rijden. Maar dat was dan ook niet mijn klimaatdaadvandedag. Ik ging op vakantie in eigen land en het duurde een hele avond.

Een bloeiende perelaar en de viooltjes van de Albert Heijn

Het is ineens lente. Een maand geleden was het nog echt winter, met schaatsen en chocomel en stijf bevroren klonten klei in de tuin. Nu spuiten de blaadjes uit de takken en narcissen uit de grond. De bloesemtakken aan de perenbomen hebben dikke knoppen, die opzwellen, openbarsten en trosjes bloesem komen tevoorschijn die door de zon en de warmte open vouwen. Ik heb van die takken van onze oude perelaren geknipt en binnen voor het raam gezet. Dan gaat het sneller, ze bloeien nu al binnen. Maar gelukkig heeft het eerst een hele tijd geduurd voor ze open gingen. Elk ontbijt was er een volgende fase. De verwachting nog mooier dan de bloei.

Ik heb er ook een heleboel buiten staan in een emmer en het leuke is dat ik er nu al flink wat mensen blij mee heb kunnen maken. Die mij zelfs foto's stuurden van de takken nadat de bloesem open was gegaan. Waardoor de ontmoeting ineens veel langer duurde dan dat ene moment dat de bloemen werden uitgewisseld.

Met bloemen uit de supermarkt geniet ik minder. Minder lang ook. Die zijn zó gekweekt, dat ze in één week open gaan en sterven. Ik schrok in februari toen ik op Valentijnsdag een roos had gekocht voor een minnaar die Hans heet en ik las in de krant hoe slecht snijbloemen voor het milieu zijn. Ik vroeg me af waarom, en of het klimaat er ook van langs krijgt. Hoe het precies zit wist ik niet, maar met bloemen uit eigen tuin heb je dat probleem sowieso niet. Na de peren komen de pruimen, kersen, appels, tegelijkertijd de narcissen en vlak daarna de rode tulpen, dan de akelei, paarse seringen en dan ergens die in mei het fluitekruid. Dat pluk ik nooit, omdat het té mooi is precies waar het staat, als een kanten onderlaken in onze boomgaard.

Ik maak één uitzondering. Bloemen van mijn schoonvader. Hij komt één keer per week bij ons eten en neemt altijd een bloemetje mee. Hans maakt de soep, maar ik krijg de bloemen, zo oneerlijk is het. Voordat de soeptraditie begon had ik bijna nooit bloemen binnen. Nu word ik overstelpt. Hij denkt erover na, over de kleur, het soort bloemen. Hij is soms te laat omdat het zo lang duurde om af te rekenen in de Albert Heijn. Hij vraagt vaak hoe lang ze bleven staan en vroeg deze week zelfs vooraf of ik viooltjes volgend weekend leuk vind, na drie weken hortensia's. Die zijn vast en zeker milieu- en klimaatonvriendelijk, maar mijn schoonvader mag dat.

Misschien dat ik na mijn opleiding stadslandbouw wel begin aan een biologische bloemenhandel, met perentakken uit eigen tuin en viooltjes uit eigen kweekbakken. Bloemen van het seizoen, uit de koude kas, Zonder gif en met als extra een slamix met eetbare bloemen, waar de viooltjes ook in meedoen. Na de plofkip nu ook de gifbloem de supermarkt uit en klimaatvriendelijke bio-bloemen erin. Dan mogen de bloemen ook weer gewoon bij het GFT en hoeven ze niet bij het chemisch afval. Seizoensbloemen, dus in de winter alleen hulst en dennentakken.

Want zo kan het toch niet langer:
"Het telen van een bos bloemen in een kas brengt net zoveel broeikasgassen in de lucht als het overvliegen van deze bos uit een ver oord. 85 Procent van de hier verkochte bloemen komt uit Nederland. Eén boeket telen in een (verwarmde) kas, of het van ver halen is vergelijkbaar met de energie die nodig is om thuis achttien keer de was te doen op veertig graden. Het is genoeg om vierentwintig dagen televisie te kijken (gemiddeld gebruik), of om twaalf dagen op gas te koken. Allemaal voor één boeket van gemiddeld twintig bloemen."

Bron:
https://vroegevogels.bnnvara.nl/nieuws/bloemen-en-milieu-lastige-combinatie

Klimaatvriendelijk bellen

Klimaatdaad van de dag was een moetje: nieuwe smartphone kopen, want de oude was in het moeras ten onder gegaan. Echt helemaal verdwenen, tijdens wiedwerk in het Ilperveld. Ik besloot meteen opnieuw een Fairphone te kopen. Toch even kijken naar de vergelijking op o.a. 'Rank a brand'. Daar staat dat ze op het gebied van CO2 nog wel wat duidelijker mogen zijn, maar op allerlei andere punten scoren ze als de beste. Fairphone dus, al is hij duur. Via mijn provider - Telfort - kon ik hem echter niet meer bestellen. Ruim een jaar geleden kon dat wel, en had ik hem via mijn abonnement gekocht, maar nu niet meer. "Er waren klachten over de service van Fairphone".  Dat moge zo zijn, maar je wil als provider toch de beste keus in je aanbod? Dan ook de beste klimaatkeus.
Daarom ging ik ook maar eens zoeken op 'klimaat en provider', misschien een goede reden om over te stappen. Ik kon aanvankelijk niets vinden via google. Vergelijkingen gaan over prijs. Zoeken op 'klimaat en mobiel bellen' geeft links naar het klimaat in China en of dat wel of niet goed is voor je mobieltje. Ook kan je alles lezen over mobiel bellen in Canada, een land met een extreem koud klimaat. Zoeken op CO2-uitstoot en internet dan maar, want mobiel bellen is allang niet meer de hoofdreden om een mobiele telefoon te hebben. Een jaar lang elke dag 20 e-mails lezen  blijkt evenveel CO2 uit te stoten als 1000 km met de auto rijden, maar over providers niets. Na een half uurtje zoeken en me verbazen kwam ik pas op het idee om opnieuw bij Rank a Brand te rade te gaan, nu voor mijn eigen provider: Telfort. Die doen het niet eens zo slecht. Ortel doet het het beste, maar die ken ik niet (ik weet het, slechte reden) en ik besluit dat het gedoe en gedonder dat je hebt als je je telefoon kwijt raakt zo al vervelend genoeg is. Ik ga het wel onthouden, Ortel, want echt tevreden ben ik niet over Telfort, die de Fairphone uit het assortiment gooien.

Is het irrelevant of willen we het niet relevant vinden?
Ik had nog wel naar 'De Hollandse Savanne' willen gaan, een tentoonstelling over de impact van dataverkeer op het klimaat, die ik door diet speurwerk tegen was gekomen. Helaas was het in Sittard en afgelopen op 1 april. Dus zoek ik verder. Artikelen over Nederland als knooppunt van dataverkeer en de klimaatimpact zijn uit 2015. Verder dan héél veel informatie over goedkope pakketten met onbeperkt bellen en onbeperkt internet kom ik niet. Wat te denken geeft: sinds 2015 gebruikt iedereen alleen maar vaker en méér data, elk moment van de dag. Misschien is het inmiddels een non-issue, omdat dataverkeer en het 4G netwerk volledig CO2-neutraal zijn? Koeienvlees, vliegen, je huis verwarmen, mobiel bellen valt erbij misschien in het niet. Zeker als we skypen inplaats van te vliegen, of mobiel je verwaming op afstand uitzetten.  Maar als ik naar mezelf kijk: in 2013 kocht ik mijn eerste smartphone en ging ik daardoor veel vaker internet gebruiken, ook voor filmpjes en foto's verzenden. Van 250MB per maand schoot het verbruik omhoog naar 500 en toen 100MB. Misschien is ook dat peanuts, qua klimaat, maar in elk geval wel 4x zoveel peanuts.
Nog één poging, zoeken in het Engels. Ook dat leverde oud nieuws op, bijvoorbeeld uit 2010, in de Guardian, waarbij opvallend vaak het zinnetje voorkwam 'it depends on how much you use it.'
Oud nieuws kan ook leuk zijn. De voorspelling uit 2014 over dataverkeer in 2018, bijvoorbeeld. Die zou in vijf jaar tijd groeien met een factor 11. Dat maakt in elk geval duidelijk hoe hard het gaat. Nou nog de cijfers voor klimaatimpact eraan koppelen, wie kan ze vinden? Klimaatvriendelijkheid begint met nieuwsgierigheid: ik wil het weten Doorzoeken, dus

Paasei of paasklimaatkip?

Zo hadden ze eruit moeten zien, mijn in de rode kool gekookte paaseieren. Kennelijk moet er dan méér kool, azijn en zuiveringszout bij. Ik vond de mijne lang niet blauw genoeg en mikte er groene voedingskleurstof bij, waardoor ze nu een perfecte schutkleur hebben: zacht legergroen.
Eitjes met Pasen, dat hóórt toch? En als ik natuurlijke kleuren gebruik en op tijd het gas uitzet, dan ben ik toch lekker bezig? Of?

Ik weet niet of het door Pasen komt, maar de laatste week hebben we veel kip of ei discussies. Op de Fruittuin van West (waar ik stage loop) hebben we vleeskippen en legkippen, hoe klimaatvriendelijk is dat? Aan ei kleeft vlees. Legkippen leveren een haantjesdillema op, want haantjes leggen niet en een 50/50 kip/haan verhouding levert enorme strijd op onder de hanen, schijnt. Alle haantjes opfokken tot drumsticks is dus helemaal geen goed idee. Dus verdwijnen die als kuiken al in de versnipperaar, ideaal zouden ze als bevrucht ei er al uitgehaald moeten worden. Dat is minder gruwelijk. Geen De hennen gaan ook veelal niet van ouderdom dood, aan het eind gaat er teveel voer in en komen er te weinig eieren uit. De economie en het verdienmodel bepalen de levensduur van de kip.

De oplossing lijkt de aparte vleeskip, een ras dat geen last heeft van hanengedrag omdat ze al hun energie steken in groeien, nog voordat ze volwassen zijn worden ze geslacht, alle uitgebroede eieren doen mee, haantjes en hennetjes. De achterkant van dit verhaal is de vraag waar die kleine kuikentjes dan wel niet vandaan komen? Uit moederkippen, die volgens bronnen ook alweer een gruwelijk leven hebben. Vleeskippen renderen goed, de kosten voor voer zijn véél lager dan als je een leghaan zou opfokken. En ook hier regeert de economie en het verdienmodel.
Jammer, want qua klimaat scoren ze een stuk beter dan schapen of koeien. En al helemaal als ze rondscharrelen op de fruittuin, waardoor ze ook gras en wormen eten en mest leveren.

Dilemma, dilemma. Ik wil best kippenvlees laten staan, maar eitjes? Echte veganisten eten die ook niet, die slikken liever B12 vitaminetabletten. Bovendien schijnt een ei slecht te zijn voor je hart, door de cholesterol. Dat blijkt een hardnekkige mythe uit de oude doos, de hartstichting en gezondheidsnet zeggen dat vegetariers best drie eieren per week mogen eten: Zie https://www.gezondheidsnet.nl/cholesterol/eieren-gezond-of-niet
en https://www.hartstichting.nl/nieuwsbrieven/gezond-leven/feitjes-over-eitjes.

Die echte veganisten hebben best gelijk. De kippenindustrie is al net zo akelig als alle andere vleesindustrie. Een beetje kippenboer heeft 10.000 kippen, in de jaren tachtig had een groot kippenbedrijf er nog 3.000. Vrije uitloop, biologisch, scharrel, het is en blijft een industrie. Die kippetjes in de Fruittuin hebben een veel fijner leven, en ook onze eigen drie kippen. Die zelfs bejaard mogen worden en geen vos te vrezen hebben.
Ik ben er eerlijk gezegd niet uit. Morgen is onze zelfopgelegde vastentijd voorbij en mogen we weer vlees eten. Wat doe ik dan? Ik ga die groene eieren gewoon wel opeten. Een af en toe een Fruittuinkip. Tot het niet meer ok voelt.

Jaap Fischer zei het al:
Toen het ei zei, toen het ei zei:
denk eens dat het een jongetje is dat je hier gaat staan bakken.
Denk eens dat het je broertje is dat zacht sist in de pan.
Denk eens dat ie verkrampt uit angst de rand probeert te pakken
en dat ie dan terug in de boter glijdt.
Wat dan, wat dan?

Ik rolde het zorgvuldig in een deken.
En heb toen zelf 2 weken liggen wachten op iets moois. Slechts verwarmd door een hoop slechts verwarmd door een laken tot het ei begon te kraken.
En het kuiken zei, het kuiken zei:
haha het was geen jongetje dat je had willen bakken.
Haha het was je broertje niet dat in de pan was gegaan.
En ik had me weer voor de zoveelste keer door een kuiken laten verlakken,
maar de volgende dag at ik rijst
met hele jonge kip of haan.

Morgen een klimaatdaad voor iedereen: stem!

Het maakt natuurlijk wel uit wát je stemt. Dus vandaag kan je nog uitzoeken welke partij het best heeft nagedacht over het onderwerp. Dat kan bijvoorbeeld op http://kiesklimaat.nl/location/Amsterdam. Heel verrassend is de uitslag op het eerste gezicht niet: GroenLinks en Partij voor de Dieren scoren het groenst. Makkelijk, dan hoef je alleen maar naar de rest van hun programma te kijken om te beslissen wat het wordt. Wel raar dat zelfs GroenLinks geen 'A' haalt in de rating, kennelijk is dat alleen aan extremisten voorbehouden.

Ook interessant om te zien wie er het slechtste scoren. D66 bijvoorbeeld, die wel veel reclame maken over hun klimaatvriendelijkheid, vinden dat als daad blijkbaar genoeg. Erg concreet blijken hun voorstellen niet te zijn. En CDA, dat is raar. Die ontkennen het klimaatprobleem in woord en daad en scharen zich daarmee bij de Partij vd Ouderen (niet raar, want tegen de tijd dat het urgent wordt zijn ze er niet meer) Denk (waarom niet ook hier over nadenken?) en Forum voor Democratie. Allemaal een F label: ontkenning. Ik begrijp dat steeds minder, dat een hele partij de klimaatverandering serieus gaat ontkennen. Op de algemene pagina van het CDA klinkt trouwens een heel ander geluid: https://www.cda.nl/standpunten/klimaat/, maar in de lijst standpunten in Amsterdam gaat het kennelijk in de concrete uitwerking ergens helemaal mis, vanuit klimaatoogpunt dan. Bij FvD staat het loud and clear op de site, bijvoorbeeld hier, onder punt tien: ' CO2-uitstoot terugbrengen is geen must. De mate van invloed die de mens op klimaatverandering kan uitoefenen is hoogst onduidelijk'. Hun slogan is: "Er moet NU een omslag komen om de problemen écht aan te pakken!" Hun definitie van problemen zijn echter niet de mijne. 

Partij van de Dieren valt voor mij af om een heel andere reden: ooit beloofde ik op die partij te stemmen als ze hun naam zouden veranderen. Maar ik houd jou niet tegen.

Succes met kiezen, morgen

Paddenstoelenzaad, spinaziezaad en metaforisch zaad

Vandaag begon als tuindag. De tuin ontwaakt uit zijn winterslaap, dacht ik toen ik de zon zag, tijd om aan de slag te gaan. Begin maart hielp ik mee bij de organisatie van 'Reclaim the seeds',  waardoor ik zaad genoeg had. Zaad te over. Helaas is de grond ineens weer stijf bevroren, waardoor ik alleen maar een paar grote takken uit de appel- en perenbomen heb gesnoeid en het zaaien zich beperkte tot plannen maken: wanneer kan ik de spinazie zaaien? Of zal ik ze toch vast in potjes binnen op de vensterbank opkweken? Paddestoelensporen uit Litouwen haeb ik ook. Ik wil ze dolgraag bij de wortels van de bomen ingraven, maar dat kan volgens de man uit Litouwen pas als de grond minimaal twee weken 8 graden warm is. Dus niet.

Tuiniers en moestuiniers, wie van jullie herkent dit? Elke keer trap ik er weer in. Ze zijn zo klein en veelbelovend, die zakjes zaad. Wie wel eens moestuintjes van Albert Heijn heeft gezaaid zal er vast ook mee te maken hebben gehad. Zo schattig, die potjes op de vensterbank.
Zaad van de ene plant is echter niet zaad van de andere plant. Eigenlijk heeft elk zakje zo zijn eigen zaaiadvies. Maar nu de lente in de lucht zit, wil ik ze eigenlijk allemaal tegelijk zaaien. Daar begint de voedselverspilling al, mijn geklooi met zaad. Er zijn prachtige zaaikanlenders, die uitgaan van de maanstanden,ik denk dat hun grootste winst is dat tuiniers daardoor worden gedwongen tot wachten.
Wachten op warmere grond. Wachten op meer licht. De lente zit in de lucht, maar nog niet in de grond. Ik houd zo een hele moestuin in mijn handen. Een tuin, die wacht.

Ik beperk me daarom tot metaforisch zaad. Ik vertel straks in het verhalencafé Gember en Citroenen nog maar weer eens mijn eigen versie van de Lorax, dat eindigt met zaad als hoop voor de toekomst. Één zaadje, helemaal aan het eind van het verhaal.

Een dagje woest en ledig (=lui)

Vandaag geen zin. Om te beginnen geen zin om om zeven uur op te staan, maar het moet wel. Dus na even soezen toch hup! eruit. Met een mooi woord ben ik ledig. Te laat om uitgebreid te douchen, daarom even snel aan de wastafel wat water her en der, alleen het broodnodige. Tandenpoetsen overslaan, na even wapperen in de kleren van gisteren. Geen tijd voor thee en toast, wel voor yoghurt met muesli en een appeltje. Opmaken doen we wel op de pont, om er op de pont achter te komen dat het tasje met make-up nog op de keukentafel staat. Net als de jampot die ik gebruik om onderweg koffie in te halen.

Waarom al die haast? Ik moest naar  een bijeenkomst van Klimaatgesprekken, om daar als coach nog beter in te worden. Per trein en bus, want dat is niet alleen beter voor het klimaat, maar ook voor het humeur en de portemonnee, parkeren in de Utrechtse binnenstad is erger dan de hel en met de trein ben ik er zo. Met zo'n haastige start is er toch al een behoorlijke deuk in mijn humeur gekomen, dan kan ik parkeerellende er niet bij hebben. Vorige keer dat ik vanwege de haast de auto naar Utrecht nam, had ik bovendien een absurd dure bon op de A2.

In de trein zat ik nog een beetje na te balen van mezelf, en al helemaal van het spiegelbeeld met grauw gezicht en ontploft haar. En toen, ineens, had ik het klimaateureka moment.
'Woest en ledig', is dat niet een idee voor een klimaattrend?

Tel maar eens uit je winst:
- geen douche (30 l. warm water, zeker aan het begin van de dag als het hele systeem nog op moet starten)
- geen zeep, geen tandpasta, geen shampoo
- geen wasmiddel en al helemaal geen nieuwe kleding
- geen water gekookt voor thee, geen brood gebakken en ook niet getoast
- geen make-up gebruikt
- geen koffie op het station, geen jampot afgewassen
- onderweg geen tijd om te shoppen
- geen autokilometers, geen parkeerkosten, geen snelheidsboetes

En daardoor: niet te laat, geen klimaatdepressie, geen schuldgevoel en tóch heerlijk lui iets te lang blijven liggen. Dan is een ontploft hoofd ineens minder erg. Zeker als mijn lieve moeder dan mijn haar ziet en zegt: 'Wat een prachtige kleur haar heb je toch.' Volgende week doe ik weer een dagje woest en ledig, en misschien sommige weken twee keer. Ik heb steeds meer mensen in mijn omgeving die een 'vegan challenge' veganistiche dag aanhouden. Ik ben benieuwd als je het uitrekent, welke trend méér CO2 bespaart: vegan, of woest en ledig. Voor de zekerheid (en vanwege de vastentijd) heb ik op de terugweg een broodje mozarella tomaat genomen en géén tonijn of filet americain, dan telt mijn woest en ledige dag bijna dubbel.

Dat gaan we vieren! Of zoals de dichter Lessing het zei:

Laten we lui zijn in alle dingen
behalve in het lief hebben en drinken,
behalve in het ledig zijn.

Hamburgers zonder ham - wat is de lekkerste

Deze week is de week zonder vlees, heeft iemand bedacht. Misschien omdat ik zelf veertig dagen vast, maar dit nieuwsfeit over die ene week komt de hele tijd op me af. Het leukste nieuws tot nog toe vond ik het nieuws dat de Febo meedoet met een eigen tijdelijke Vebo-zaak voor vegetariers - al dan niet tijdelijk - met vlees-loze burgers. Zie ook deze vijf tips voor vleesloos fastfood voor de Amsterdammers. Wie weet wordt de Vebo een blijvertje, in Amsterdam zijn volgens mij genoeg flexitariers om dat mogelijk te maken, ook na deze week..
Waarom hunkeren vegetariers zo naar hamburgers? Kan je niet 'gewoon' vegetarisch eten? Het is denk ik het makkelijke, maar ik vind het ook echt lekker. Wij hebben ook een paar van die schijven in de freezer liggen en als je even geen inspiratie in huis hebt, maar wel wat sla en lekkere bolletjes: hoppa! Maaltijd.
Toch vind ik het een stuk lekkerder en leuker om die vegaburgers zelf te maken. Dan vervalt wel het argument makkelijk meteen, al was het maar omdat je er ineens over na moet denken en spullen in huis moet halen of hebben. Mijn favoriet onder de vegetarische balletjes zijn de notenballetjes, dus van deze top tien recepten zal ik de walnotenburger vast de lekkerste vinden, of toch die van wortel en amandelen? Ik zal ze beide moeten proberen. Als ik tenminste amandelen in huis heb.
Ineens realiseerde ik me vandaag waar mijn vegaburgemania ooit begon: lang geleden gaf de kinderboekenweek een keer een boekje uit over de spruitjesburger: hoe je van iets vies (het spruitje) iets lekkers kunt maken (de burger). Daarin werd uitgelegd wat een burger lekker maakt en hoe je dat dus kunt nadoen met eigenlijk elk basisingredient. de spuitjesburger uit het boekje gebruikte overigens wel kip, maar met tofu of kikkererwten ging het eigenlijk net zo goed. Veel werk, weet ik nog, maar wel echt lekker.
Ook in het kader van die vleesloze week een artikel in de Correspondent van Rutger Bregman over het aantal slachtdieren dat we op deze planeet houden in vergelijking met de wilde dieren: alle opeetdieren bij elkaar wegen 700 miljard kilo. Alle in het wild levende dieren 100 miljard. Bizar. Dieren als dingen, want dat is het dan. Opeetdingen. Die zelf een veelvoud van hun gewicht opeten aan planten en zaden. Raar, en qua CO2 een domme keus om die in burgers te stoppen als het ook met wortel en amandelen kan.
Morgen eet ik met twintig andere moeders van studenten bij mijn dochter in Delft. Ik hoop dat mijn wens voor vleesloos is doorgekomen, ben benieuwd wat het zal zijn. En daarna maar weer eens een burger. Wie nog een lekker recept weet: kom maar door, ik ben dol op variatie.

Warmte door roeien en ruiten

Gisterenavond was er bij mij in de verhalenkamer een tweede bijeenkomst van 'Klimaatgesprekken', over het onderwerp 'wonen', vooral over energie in de woning. Ik ben gespreksleider/coach bij klimaatgesprekken, op zich al een daad. Maar een echt eigen daad gebeurde ervoor en erna: gesprek met Hans over ons eigen huis, waar we een heleboel aan verbeterd hebben in de loop der jaren, maar ook een heleboel niet. Dat doen we niet, omdat we al tien jaar overwegen om - misschien - te verhuizen. Als het idee te wild wordt zegt Hans "Dat mag de volgende eigenaar doen." Dak- en muurisolatie bijvoorbeeld. Mijn vraag is: doet die volgende eigenaar het wel? En ook: hoe lang gaat dat nog duren?
Ineens toverde Hans uit een oude doos een foto van ons huis die ooit met een hittegevoelige camera was gemaakt, vooral om te laten zien dat dakisolatie echt onzin is. Hij had gelijk. Maar toen gingen we nog eens héél goed kijken. Muurisolatie zou wel helpen, maar dat is inderdaad erg ingrijpend, zeker omdat we geen spouw hebben waar je iets in kunt spuiten. De ramen dan? "We hebben al dubbel glas." Ja, dat hebben we. Al twintig jaar, en dat zat er toen waarschijnlijk ook al tien jaar in.
Eén van de mensen die 's avonds bij het gesprek is zegt: "Oud dubbel glas isoleert niet meer, kijk maar naar die foto.'"Inderdaad, er komt méér straling vanaf dan van de enkelsteens muur. Een heus warmtelek opgespoord. Zegt Hans vanochtend aan het ontbijt, nadat ik dit heb toegelicht:"Hmmm, misschien toch maar eens een offerte opvragen. en dan ook meteen voor de ramen in de gang." (zie mijn eerdere blog)

Vandaag kwam dat er nog niet van. Want ik ben superdruk met:
A. Kijken waar er geschaatst kan worden zometeen en
B Voorbereidingen van 'Reclaim the Seeds Amsterdam,' dit weekend in de Fruittuin van West. Ik ben tegelijkertijd een fietstocht aan het regelen en een draaiboek aan het maken, èn alle helpende handen aan het informeren. Ook best een klimaatdaad, vooral het redden van boerderij de Boterbloem. Komt er ineens in al het mailverkeer een opmerking langs 'hoe moeten we nou de bonen planten als de vorst in de grond zit?' Dat soort vragen. Tja. ik ben benieuwd hoe ze dat op gaan lossen. Ineens weet ik het: ramen! Platglas, in vaktermen. Zo deden de tuinders het vroeger. Die gebruikten het doorlaten van de warmte. Het kon onder het glas wel 40 graden worden. Jammer dat we niet meteen vandaag die ruiten eruit kunnen halen, hadden we ze zondag kunnen gebruiken om de grond voor te verwarmen. Maar ik weet nu wel hoe ik mijn oude ramen ga hergebruiken. In de tuin, in broeibakken, omdat die oude dubbelglasruiten zo lekker warmtedoorlatend zijn.

(En dat roeien dan? Zullen de oplettende lezers willen weten. Dat zijn de roeden tussen de ruiten, een beetje anders geschreven.Kan de warmte ook prima doorheen)

BAM! Beter, anders, minder

Klimaatdaden zijn soms best ingewikkeld, dus was ik blij met de tip dat je het kunt terugbrengen tot iets simpels: BAM!. Ik kreeg de tip doorgespeeld van één van de lezers van deze blog.
BAM! is te gebruiken als je de aandrang voelt om iets nieuws te kopen, ik besloot de BAM-methode meteen te testen. Ik wilde namelijk een bord laten maken voor het kerstbomenbos. Er zat nog wat geld in het kerstbomenpotje en ik zocht iemand die zo'n echt staatsbosbeheerbord kon maken. Twee stevige palen had ik al.
De man van het graveerbedrijf in Amsterdam Noord raadde een soort plaatmateriaal aan, dat speciaal hiervoor gebruikt wordt, van kunststof, duurzaam. Goed voor buiten en de meeste dure informatiepanelen worden ervan gemaakt: Trespa. Met een beetje google kwam ik erachter dat het een materiaal is dat vooral duurzaam is in de zin van 'Gaat lang mee'. Het is gemaakt op basis van fenolhars. Giftig, productiewijze: verhitting. Hmmm. is dat nou wel een klimaatdaad? Gelukkig was het veel te duur.
Dus liet ik de BAM! methode erop los:
- Beter dan een kunststof plaat? Ik had nog een prachtig stuk van een brede beukenhouten plank over van een ander project. Geen kunststof, puur natuur, hergebruik.
- Anders? Hoeft niet meer, want graveren is helemaal niet zo klimaatonvriendelijk. Geen drukinkt, geen drukpers.  De plank beschermen tegen de elementen met lijnolie
- Minder? De plank was ook nog eens kleiner, en door de combinatie 'plank en kleiner' betaalde ik minder: een kwart van de eerste offerte.
Ik ben de plank meteen weg gaan brengen.

Toch zit die M van de BAM me niet helemaal lekker. Minder betalen is wel fijn, maar minder comfort, minder genieten, minder leuk, daar zijn veel mensen juist een beetje allergisch voor. Ik merk dat klimaatdaden eronder gebukt gaan, mensen worden blijer van groei. Ik hoor nogal eens dat bijvoorbeeld de economie moet groeien, of het aantal inschrijvingen, of de omzet, of wat al niet, willen 'we' ons ontwikkelen.. Niemand wil de M van BAM, tenzij 'minder' omgebogen wordt naar 'meer'. Kan dat? Jawel, dat kan zonder klimaatschade. Namelijk door de nieuwe definitie van meer: beter. De B van BAM.
Groeien naar een beter systeem, betere inschrijvingen, een betere omzet. Dat hoeft dus niet per se meer te zijn, want 'meer' is vaak meer ellende. Het filmpje van de 'Story of Stuff' legt het heel mooi uit in de 'Story of solutions'. Meer wapens is in  het oude groeien hetzelfde als meer ziekenhuizen en scholen. Maar als je 'meer' vervangt door 'beter' is 'meer wapens' helemaal niet hetzelfde als meer ziekenhuizen of meer sholen. En een bord van Trespa is dan ook niet hetzelfde als beukenhout met lijnolie.
BAM! - beter. Beukenhout.
Zodra de vorst uit de grond is, zet ik hem erin.

Is palmolie nou ook al een klimaatprobleem?

Ben je net lekker vleesloos aan het eten, komt iemand aanzetten met het volgende enorme probleem: palmolie. Het leek mij een probleem voor andere mensen. Want palmolie, dat is weer een heel ander probleem dan het klimaat. Een wat gebruik ik nou helemaal aan palmolie? Ik let er namelijk best al een beetje op, voor de oerang oetangs. Voor mij is het zelfs een prima excuus om dan toch maar voor roomboter te kiezen en niet voor margarine.

Helaas zijn de dingen niet zo simpel als een gewone consument zoals ik soms denkt. Gelukkig biedt google soelaas. In dit zeer overzichtelijke artikel staat het allemaal op een rij: https://big.nl/palmolie-is-een-enorm-klimaatprobleem-en-dit-is-wat-je-ertegen-kunt-doen/ Palmolieconsumptie, staat daar te lezen, veroorzaakt een soort CO2-bom. We kweken heel veel palmen voor die olie. Steeds meer. Daarvoor wordt regenwoud weggebrand en komt er in één keer heel veel CO2 vrij. Voordat de palmbomen die je terugplant dat weer opnemen ben je jaren verder. Alweer CO2. En denk maar niet dat jemakkelijk ontsnapt aan palmolie. De zeer natuurlijke (en lekkere) amandel en abrikoosreep bijvoorbeeld, die ik voor de lunch wilde eten, heeft een yoghurtlaagje van - jawel - palmolie.

Handen wassen in de wc? Palmolie. Nutella, pindakaas of chocopasta? Palmolie. Goed dan, maar hoevéél? Hoeveel is erg? Het is altijd goed om erop te letten en erover te zeuren, want actieve consumenten die palmolie weigeren hebben een signaalfunctie, ook als het maar een beetje is.

'Follow the money' heeft er ook over geschreven. Daar vragen ze zich af hoe het mogelijk is dat dezelfde palmolie die in Rotterdam duurzaam heet, in Azie voor klimaatmisdaden zorgt. Rotterdam is niet alleen groot in aardolie, ook in palmolie. En onze eigen Unilever is er ook dol op. Door schimmige constructies kan het, doordat Azie ver weg is. Jammer, het is een prachtig product. Alleen eten we er teveel van. En het wordt heel klimaatonvriendelijk geproduceerd. En we gebruiken het ook nog eens voor biodiesel. Het kan wel, palmolie, het is puur plantaardig, maar dan moet je er eigenlijk veel meer voor betalen. Teveel. Dat willen we niet.

Misschien moet het toch. Zoals mijn moeder al in haar poesie album had staan: 'Het woordje te geeft altijd last, maar 'k weet één woordje waar 't bij past: mijn lieve meid, te allen tijd, wens ik je toe tevredenheid.

Kerstbomenbos - the full story

Belofte maakt schuld. Ik schreef een paar weken geleden: 'De volgende keer het grote verhaal over het Kerstbomenbos."Maar ik stelde het steeds uit. Het schrijven. Dus mijn klimaatdaad van de dag is het publiceren van die kleine novelle. Een waargebeurd verhaal. Alwéér dat bos? Jazeker. Omdat ik nog lang niet klaar ben met het onderzoek dat "Tijdelijk Kerstbomenbos" heet. Omdat er nog steeds mensen zijn die me vragen: "Waarom vind je dat zo belangrijk?" en omdat het antwoord op die vraag nog steeds verandert. Er is iets onverklaarbaars aan. In een poging dat te vatten, schreef ik dit verhaal. Het gaat over het klimaat: waarom een levende boom weggooien en het jaar erop een nieuwe laten voorrijden? Maar ook over méér. Het hele verhaal, van begin tot nu. Nu, want het heeft een open einde. Wie weet snap ik ik hierdoor zelf ook beter en komt er daardoor een Kerstbomenbos 2019.
Of juist niet.

Lees het hier

Carnaval - dag vlees

Nooit geweten en erger nog: nooit over nagedacht. Carnaval is carne val, van vale, het Latijn voor 'houdoe.' Even veertig dagen geen vlees eten, omdat Jezus in de woestijn ook veertig dagen helemaal niets at. Helemaal niets is wel iets anders dan 'geen vlees', maar dat is zo leuk aan het katholieke geloof, je hoeft het allemaal niet al te letterlijk te nemen.En het is ook nog eens heel klimaatvriendelijk.

Wij doen daarom mee, ookal zijn we totaal niet katholiek Wij nemen het wèl letterlijk. We eten al bijna geen vlees, we zeggen dat we daarom meer vis eten, maar dat valt ook reuze tegen. Vanaf woensdag gaat het vlees van tafel (aswoensdag, voor de mede-ongelovigen onder jullie: dan is het carnaval afgelopen en begint het vasten). Wel eieren, onze kippen zijn alweer reuze aan de leg, en melk, en kaas; maar als het even kan liever tofu en oatly room, kookroom op basis van havervlokken. Want dat wisten de katholieken niet, dat kaas en roomboter eigenlijk qua klimaat ook in de ban moeten. Tot die tijd vieren we het afscheid groots, want er ligt nog het één en ander in de freezer: worst, kip en gehakt. En op dinsdagavond wafels met ijs en chocoladesaus. Onder het zingen van de goede oude carnavalskraker van Ria Valk over 'worstjes op mijn borstjes en karbonade op mijn bil.'

Behalve vlees hebben we bedacht dat we ook even niet snoepen, dus geen koekjes, toetjes en chocolade en ook geen drank. Veertig dagen matig. Genieten van gewoon. Echte katholieken eten op Goede Vrijdag (jeweetwel, die vrije vrijdag die op sommige scholen dan ineens verrassend toch niet vrij is) helemaal niets. 'Goed' krijgt dan eidenlijk de goede betekenis, want eigenlijk is het de dag van de kruisiging, waar niet veel goeds aan is. Wie weet ben ik er tegen die tijd voor te porren, omdat ik helemaal ascetisch ben geworden.

Het zijn de foodies, de veganisten en de moslims, waardoor vasten en vlees mijden het nieuwe normaal lijken te worden, vermoed ik. In Amsterdam dan. En dan nog binnen bepaalde bubbels. De één noemt het een vegan challenge, de ander Ramadan, de derde een ontgiftingskuur, maar allemaal gaat het over bewustzijn en bewuster worden: niet zomaar alles in je mond stoppen. Door een tijd jezelf eten te ontzeggen het eten beter te waarderen. Hans zei, toen ik hem de KRO tekst over vasten voorlas over 'hartstochten die de weg naar God kunnen versperren': "tussen jou en God ligt een flinke drempel chocolade." Dus gaat chocolade ook in de ban. Geen paaseitje tot het pasen is. Want bij mij is vasten nog lang niet het nieuwe normaal, ik houd van eten. Voor mij is klimaatvriendelijker eten helemaal niet eenvoudig. Ik houd van planten, maar vind echte spekjes in de stamppot heerlijk en ook tropische geneugten zoals chocolade, mango, granaatappels en sperziebonen in februari, terwijl ik dan beter kool, appels uit de koelcel en wortelen kan eten.

Ik verheug me daarom nu al op eerste paasdag. Carne avé:  hallo vlees, en al het andere dat ik mij in deze eetwoestijn van veertig dagen heb ontzegd. Eens kijken hoeveel duivels mij komen verleiden onderweg naar Pasen, want die horen er volgens het verhaal ook bij. Al dan niet uitgedost in een hamburgerkostuum van de caranvalsvereniging. Eens zien hoe sterk ik dan ben. Uiteindelijk gaat het natuurlijk niet om veertig dagen, maar om 365 dagen anders eten. Of zullen we dan ook op het Latijn en de Romeinse tijden teruggrijpen? 360 dagen klimaatvriendelijk eten en vijf dagen helemaal losgaan, zoals de Romeinen dat deden aan het eind van het jaar.

Internet winkelen en de postbode

"Daar gaat er weer één!" Een busje rijdt onze doodlopende weg in. Niet omdat de chauffeur verdwaald is, nee, één van onze vijf buren laat een pakketje bezorgen. Ons keukenraam is de perfecte uitkijkpost. Soms stopt de chauffeur op de sluis, dan komt de pakjesman (meestal is het een man) bij ons. Hans vindt het verschrikkelijk, al die busjes die door de stad rijden om inefficient en daardoor milieubelastend pakjes af te leveren. Ik vind het heerlijk, ik bestel graag tweedehands boeken via boekwinkeltjes.nl of bol.com en met een beetje geluk krijg ik dan drie dagen achter elkaar een pakje. Voor bijna niets. "Je kunt ze ook bij de Albert Heijn laten bezorgen." Dat kan, maar dat is beslist minder feestelijk. Ik vond dat indertijd al het nadeel van internet en email: geen brieven meer. Geen postzegels met verrassende prints erop. Geen felicitatietelegrams meer en geen 'wilt u hier even tekenen,' van de postbode. Gelukkig kwam internetwinkelen ervoor in de plaats.

Hoe milieubelastend is het eigenlijk? Het spaart een heleboel winkelpanden uit, ook de winkel moet bevoorraad en de enige extra kilometers zijn dus eigenlijk die van de niet meer bestaande winkel naar mijn huis. Bovendien kiezen ze de route heus wel zo uit dat ik niet de enige ben. Eén kilometer alleen voor mij? twee?

Toch windt Hans zich er telkens over op. "Ik zie er soms wel drie op een dag. Dat hoeft toch niet?" Het gaat uiteindelijk niet alleen om de kilometers, meer nog om de spullen zelf. Bij de productie van alles wat bezorgd wordt, kleding, boeken, meubels, wordt heel veel CO2 de lucht in gepompt. Ik maak Hans attend op de electrische karretjes van de post, maar hij rijdt toch liever zelf op de fiets naar de winkel om er pakjes af te halen.

Ik niet. Daarom is het echt een klimaatdaad dat ik vanochtend om negen uur op de pont stond om een tas werkboeken over te nemen van Anneke, die toch met de trein naar Amsterdam ging en ze wel even kon meenemen. Ik hoefde eigenlijk de deur niet uit, maar deed het toch. Op de de pont appte ik nog even een vriendin die aan de andere kant woont: 'koffie?' Helaas, ze was al druk bezig, of gewoon niet in de buurt van de telefoon. Met een tas vol CO2-vrij bezorgde werkboeken stapte ik de pont weer op. "Hé, Nancy." Nou ja zeg, dat is toeval... Eigenlijk moet ze werken in Amsterdam Noord, de vriendin-die-ik-net-geappt-had, maar ze stelt meteen ruimhartig voor om over een uurtje een werkafspraak met me te maken. "Eens kijken, communicatieadvies."

Hans heeft dus op zijn manier alweer gelijk. Zelf je pakje ophalen is beter. Want je komt nog eens leuke mensen tegen. Postbodes zijn surrogaat voor echt contact. Zeker de postbode op het blije jaren vijftig plaatje hierboven: hij verwekte in zijn arbeidzame leven 1300 kinderen bij eenzame huisvrouwen in Tennesee. Dat is wel echt contact, maar niet van het soort waar ik op maandag om negen uur naar hunker.

#stormpoolen oldschool met de duim omhoog

Wat een domme klimaatdaadvandedag om gisteren met de trein van Amsterdam naar Zwolle te gaan. Er was daar een biobeurs in de IJsselhallen en ik, als standsboerin in opleiding, wilde erheen.
Stormwaarschuwingen? Ze overdrijven altijd zo in Nederland.
Elf uur Lelystad: NS roept om dat er per direct geen treinen meer rijden. Licht versufte passagiers stappen uit, want een alternatief wordt ook niet geboden. NS zet geen bussen in. Gelukkig wist ik een klasgenoot te bereiken die onderweg naar de beurs was met de auto en die al bij Harderwijk was, ze is 'even' naar Lelystad gereden, waardoor we vervolgens in die files van omgewaaide vrachtwagens terechtkwamen. Vijftig minuten vertraging op de weg. Maar goed, om twee uur zou NS weer gaan rijden. Let op: dat was mijn conclusie. Dat zeiden ze niet, ze zeiden: tot twee uur geen treinen.
Op mijn NS reisplanner stonden alle treinen gecanceld tot 16.20. Perfect, eerder wilde ik toch niet naar huis. Om 16.15 liep ik het station binnen, de trein van 16.20 stond nog op NS reisplanner, maar bleek toch niet te rijden. Na een half uur wachten in de sprinter naar Amersfoort bleek die tot 18.00 ook niet te rijden. Men was er opmerkelijk gelaten onder, bleef in de niet rijdende trein zitten appen en eindelijk bood de NS gratis koffie aan.
Maar ik besloot niet te wachten. Op het enige lege achterkantje dat ik bij me had tekende ik drie kruizen en vroeg de jongen in de stationshal: "Als ik je dit zou laten zien, waar wil ik heen? " Hij herkende het. Dus ik naar buiten, naar de afslag A28. Ouderwets liften. Bij het stoplicht hield ik mijn kruisen voor de voorruit van wachtende auto's, die braaf 'nee' schudden. Na vijf minuten waren er twee aardige twintigers die wel naar Barneveld gingen. Best! Ik vroeg ze me bij een benzinestation voor de afslag af te zetten en had binnen vijf minuten een tweede lift naar Hilversum. Daar hoorde ik pas dat #stormpoolen trending topic was, maar ik had twitter niet nodig. Mijn briefje was genoeg.  Het meisje (in opleiding voor ouderenzorg) vond mij levensgevaarlijk. "Durft u dat? Liften" Ik stelde haar gerust "Wel bij jou." Bij het volgende benzinestation vond ik zowaar een docent Nederlands die mij afzette voor pakhuis de Zwijger, waar ik werd opgepikt door Hans op de fiets, omdat we bij vrienden op Java-eiland gingen eten. Totale reistijd: anderhalf uur.
Drie leuke ontmoetingen, vertrouwen in de mensheid, geen reiskosten, prima reistijd.
Stormde het maar elke dag...

M'n opa, m'n opa en het klimaat

Opa en kleindochter

Dichterlijke vrijheid, maar mijn schoonvader is nou eenmaal een archetypische opa. Negentig jaar en tevreden weduwnaar. Deze man woont op zichzelf in een kleine huurflat in Bilthoven en leeft lang, en buitengewoon klimaatvriendelijk. Het mooie is: dat doet hij per ongeluk, moeiteloos. Gewoon, omdat hij nog van een andere generatie is en ook omdat zijn actieradius klein is. Zijn levensvisie: Doe vooral niet gek, want dat doen er al genoeg. Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet. Je zou het lui en ambitieloos kunnen noemen, maar hij lacht er zo innemend bij, dat ik eigenlijk denk dat hij onbewust voelt dat hij in balans leeft met de planeet.

Wonen: Tiny living avant la lettre, hoogbouw. Een flat uit de jaren zestig, dus die impact is over de jaren uitgesmeerd te overzien. Een gesloten gaanderij en buren boven, onder, en aan twee kanten stoken mee. Hij zet de verwarming wel lekker hoog, omdat hij graag stil zit voor de tv, maar vanwege de kleine ruimte kan dat niet veel zijn. De logeerkamer aan de andere kant van de galerij wordt niet gestookt en de berging beneden ook niet.
Spullen: koopt nooit iets nieuws voor zichzelf, betaalt alleen mee aan cadeau's en schenkt zijn vier kinderen jaarlijks geld, waarmee zij dan weer klimaatonvriendelijke fratsen uithalen. Of niet. Zijn schuld is dat niet. Kleding, beddegoed, servies, meubels: het doet het allemaal nog prima. Alleen als de tv stuk zou gaan zou hij vast en zeker een nieuwe aanschaffen. Iets weggooien doet hij ook niet gauw. Als het nog iets waard is, gaat het naar ons of de kringloop.
Eten: Noodgedwongen flexitarisch omdat zijn gestel al die draadjes in het eten niet verdraagt. Brood en soep gaan nog prima en er is geen enkel bezwaar dit dagelijks te eten, afgewisseld met af en toe een stamppot van de traiteur. En op zijn tijd en biertje. En af en toe een jenevertje, één fles per jaar.
Vervoer: vlak voor ze overleed schafte zijn vrouw nog een lichtblauwe Citroen C1 aan. Daarmee rijdt hij wekelijks naar ons in Amsterdam (voor soep, brood en een biertje), af en toe naar Zeeland, waar zijn dochter woont, of naar Muiderberg, waar ook één van zijn kinderen woont. Zeeland doet hij in twee etappes, met onderweg een stop voor koffie bij een wegrestaurant. De C1 rijdt 1 op 21. Hij is wel eens naar Zuid-Frankrijk gevlogen, jaren terug alweer, maar verder rijdt hij het liefst auto. Waarom zou een mens in 's hemelsnaam verder dan Zuid Frankrijk willen reizen?
Mijn schoonvader geniet van de biljartclub, af en toe een filmavond of lezing, allemaal in zijn eigen flat.

Medicijnen? Ik geloof van niet. Hij mijdt al jaren effectief zorg en hulpverlening. Er mag iemand zijn flat schoonmaken. Die doet dat met chloor, vermoed ik. Toen hij negentig werd hebben we met een boot door de haven van Rotterdam gevaren. Ik denk dat dit zijn grootste impact op het klimaat is gewest in 2017.
M'n opa, m'n opa, in heel Europa is er niemand zoals hij.
Helaas, waren er maar meer zo. En zo tevreden.

Mijn klimaatdaad vandaag: tevreden zijn als m'n schoonvader.
Volgende keer: het grote kerstbomenbosverhaal; een daad van formaat.

Goede klimaatvoornemens, vijf op een rij

Hoe lang mag je eigenlijk doorgaan met je goede voornemens opstellen? Ik vermoed dat het met 6 janurai ook wel zo'n beetje klaar is. Net als het 'Gelukkig Nieuwjaar' wensen en de kerstboom in de kamer. Qua klimaat is het vijf voor twaalf, daarom mijn eerste vijf klimaatdaden van het jaar op een rij. Gaan ze het klimaat redden? Ik denk het niet. Misschien als ineens miljoenen mensen het gaan doen, dan wel. Maar het zijn vijf dingen die ik vroeger/normaal niet zou hebben gedaan. En het verschil tussen niets doen en iets doen is nog steeds de belangrijkste drijfveer achter dit jaar vol klimaatdaden.

Het schijnt dat goede voornemens vooral leiden tot teleurstelling. Niemand houdt zich eraan. Misschien is het, dat ik met mijn klimaatdaad van de dag al begon ergens in juni, maar mij hielp het wel, om op 1 januari te bedenken: 'Wauw, wat houd ik dit al lang vol. Ik ga door.'
Daarom verder geen goede voornemens, maar een lijstje met de eerste vijf klimaatdaden van het jaar. Geen big five, meer een small five. Want small is beautifull
1 januari: Veenbessen in het wild geplukt op de Veluwe (waar ik toch al was) en die opgegeten. Niet op wintersport gegaan.
2 januari: Twee kinderen van een jaar of zeven enthousiast gemaakt voor de kunst van het zelf kippen houden op de Fruittuin van West, en als lunch restanten opgegeten van het oud- en nieuw eten.
3 januari: Eerste kerstboom geplant in het Kerstbomenbos, live op RTV Noord Holland
4 janauri: FSC papier gekocht bij Vlieger om de kroontjes en eigendomsbewijzen van het Kerstbomenbos op te printen. Géén goud gelamineerde kroontjes, die eigenlijk mooier zijn en die ik al bijna had gekocht. Ook een gesprekje met Thomas de Teslaman over electrisch rijden, en waarom (en hoe) je mij daartoe moet dwingen. Ik wil wel, maar Frankrijk, trekhaak, kosten... Hij ging het meenemen in zijn denken en liet weten dat de nieuwste Tesla SUV wel een trekhaak heeft. Helaas heb ik een hekel aan SUV's. Alhoewel, dat plaatje met die ski's achterop... Als ze betaalbaar worden, dan wil ik geloof ik wel.
5 januari, vandaag: Trots dat ik al twee jaar een plastic rood/wit afzetlint heb bewaard, en niet heb weggegooid. Zojuist in het krat gegooid met dingen die ik morgen nodig heb in het Kerstbomenbos tijdens de plantdagen. Wie wat bewaart...

Onze laatste klimaatdaad van 2017 is trouwens ook een bijzondere. Die dag stookten we in het geheel geen gas. Nul op de meter. We waren niet thuis, het was buiten warm, de thermostaat stond goed laag, maar toch. Nul is nul.

Vijf voor twaalf. Of later. Er bloeien al narcissen in het park. Het was 14 graden op oudejaarsnacht. Het gekke is, je weet pas of het een bijzonder jaar gaat worden als het voorbij is. Misschien wordt het bijzonder goed en fijn, omdat er eindelijk een kentering komt in het denken over klimaat. Bijzonder naar, omdat één van die rampen die steeds voorspeld worden door doemdenkers ook echt doorgaat. Misschien is het volgend jaar nog steeds vijf voor twaalf. Zeker is dat je een goed klimaat kunt wensen.

Daarom: allemaal een heel goed en klimaatneutraal 2018