Terug naar de jaren zestig: pak vaker de pressure cooker

Het schijnt dé grote angst van de klimaatverandering te zijn: angst voor verlies aan comfort. We willen wel iets doen voor het klimaat, maar het moet niet onze levensstandaard aantasten. Daarom is het geloof in technologie als redmiddel ook zo wijdverspreid, want technologie belooft de CO2-uitstoot te verminderen, maar we kunnen gewoon op het huidige comfortniveau doorgaan.We willen geen truien aan, we willen niet stoppen met vliegen, we willen geen grijs recyclepapier of kriebelende sokken. En al helemaal niet kleiner wonen met minder 'gadgets'.

Ergens in die discussie las ik dat we dan terug zouden moeten naar een welvaarstniveau zoals het was in de jaren zeventig. Ik weet niet waar die uitspraak precies op gebaseerd was, misschien wel op de wereldwijde CO2 uitstoot in de jaren zeventig, en dan zegt het meer over verandering van comfort in Zuid-Amerika of Azië, dan over ons, hier, in Nederland. De angst schijnt trouwens te zijn dat we terugvallen op een comfortniveau uit de middeleeuwen. Helemaal back to basic, slapen op strozakken en koken op houtvuur.

De jaren zeventig waren mijn middelbareschooljaren. Wat waren de verschillen?
- We waren thuis met zes, vier kinderen. Klimaat speelde geen rol in die keus voor een groot gezin. Alles was dus veel en groot, bij ons thuis, van boodschappen tot auto's.
- Mijn ouders hadden geen idee van klimaat of CO2, we woonden in een groot en tochtig dertigerjarenhuis. Al het licht was altijd gezellig aan en dat waren allemaal peertjes van 60 watt of meer. Isolatie of dubbel glas was onbekend. Het enige waar mijn ouders wat aan deden was tochtbestrijding. Geen CO2 winst
- Ze lieten weinig verbouwen aan het huis, en voegden ook geen garage of serre toe. de keuken werd regelmatig geschilderd, maar een groot deel van de inrichting is nu nog zoals het toen al was. Nieuwe meubels werden alleen aangeschaft als de oude stuk gingen, of als een kind uit zijn bed groeide, of ze kwamen uit een erfenis. Dat lijkt me wel klimaatwinst ten opzichte van hoe mensen nu met hun huis omgaan.
- We gingen op vakantie naar Frankrijk, kamperen bij een boer op zijn landje. Of zeilen met de houten boot van mijn vader. Daarnaast gingen we in de herfstvakantie met een vriendin van mijn moeder en haar vier kinderen naar een huisje of kampeerboerderij ergens in Nederland. Toen ik zelf op vakantie ging, was dat op fietsvakantie of interrail. Groot klimaatverschil met wintersport en vliegvakanties die nu gewoon zijn.
- We woonden vlakbij het werk van mijn vader, die desondanks wel altijd met de auto ging (want een heer), en mijn moeder had een Renault 4 waar we soms ook nog vriendjes in propten, mijn jongste broer en zus zaten regelmatig in de kattenbak. We fietsten naar school. Klimaatwinst? Ik denk het niet.
- Spullen en kleren kopen deden we niet heel veel. Mijn moeder maakte soms nog kleren, repareerde sokken. We kregen één paar winterschoenen en één paar zomerschoenen, en op vakantie 'trippertjes' (plastic slippers). Ze liet oude stoelen bekleden en rieten stoelen opnieuw matten. Dat was toen betaalbaar. Apparatuur was minimaal: een pick up en een radio en een telefoon in de gang, in de jaren tachtig kwam er pas een spelcomputer en een electrische typmachine. In de keuken alleen een broodrooster en een handmixer. Wekkers werden nog met de hand opgewonden en de klok in de gang ook. Witgoed was er wel allemaal, en natuurlijk in de zitkamer prominent de televisie.
- Eten was misschien wat klimaatvriendelijker:  Kant en klaarmaaltijden of gemaksvoedsel hadden we niet of zelden, friet, soms. Seizoensgroente- en fruit was sowieso normaal. Op zondag één biefstuk die mijn vader in plakjes need en dan kregen we allemaal drie plakjes. Wat gehaktkruim op de ovenschotel, halve karbonaadjes en het toppunt van BBQ was een spies met paprika, champignon en hier en daar een blokje vlees. Kaas en melk waren echter niet aan te slepen bij ons thuis. Joris Driepinter had zijn werk gedaan, dat was zuivelreclame van een ventje die drie glazen melk per dag dronk en daar heel sterk van werd. Zelfs op school dronken we melk die we meekregen in een tupperware beker. Hoe het rook als die open ging in je tas weet ik nog.

Nee, we zullen verder terug moeten om klimaatverschil te maken. Begin jaren zestig was ik echt klein. Toen hadden we nog een kolenkacel in de zitkamer (gaan we niet naar terug), kampeerden we op Terschelling, maakte de naaister van mijn oma zomerkleertjes, was er nog geen tv, geen afwasmachine, één 2CV, en gebruikte mijn moeder nog de pressure cooker om gas te sparen, en eigenlijk vooral om tijd te sparen. Zij was zelf een kind uit de jaren dertig, in die tijd werd in de VS de eerste pressure cooker voor thuisgebruik uitgevonden. Ook toen vooral om tijd te sparen.

Een pressure cooker? Vroegen mijn vriendinnen. Voor wie het ook niet weet: op wikipedia staat de uitleg en geschiedenis. Het was in de jaren zestig dat ik zong 'Het regent, het zegent, de pressure cooker wordt nat.' Want pannetjes, daar deed mijn moeder niet aan. Tijd sparen klinkt nu gek, met al het voorgekookte en gebakken voedsel. Maar we hebben het hier over de tijd van droge bonen en taaie groente. De tijd die we nu weer terug zien komen: plantaardig eten kan nauwelijks zonder bonen, en bonen achter glas of in blik hebben niet de voorkeur. Groente uit de moestuin is heel wat steviger dan groente uit de kas. Vesre bietjes koken duurt eindeloos, in een pressure cooker is het goed te doen. Mijn klimaatdaad van de dag is om eindelijk die kooktabellen eens uit te printen:
http://www.dekooktips.com/techniek/snelkook/snel-peul.htm en

Dus terug naar de vorige eeuw, terug naar de pressure cooker. Eerlijk gezegd was dit vorige week maandag al mijn klimaatdaad van de dag, toen ik op mijn veganistische maandag kikkererwten ging koken voor een salade. Oh ja, die moeten heel lang in water wellen. iets, wat ik nooit op tijd bedenk. Ineens herinnerde ik me de truc uit de tijd dat we in Zuid-Amerika woonden. Je bespaart flink op de tijd dat je gedroogde bonen of peulen moet laten wellen door ze een uur of twee in warm water te laten wellen, dat doe je al in de pressure cooker, en daarna gaat de pressure cooker nog een half uurtje op klein vuur. Kan klimaattechnisch nog beter als je die kikkererwten wel op tijd laat wellen natuurlijk.
Belangrijke winst: het is lekkerder dan glas of blik, en meestal flink goedkoper.
Een nadeel is dat je niet in de pan kunt kijken. Het duurt daarom even voordat je dit koken onder de knie hebt, je kookt al snel te lang en dan is alles pap. Gelukkig staan er lijstjes op internet: aardappels 3 minuten, sperciebonen alleen op druk brengen is al genoeg, gewelde bonen 10 minuten. En sowieso ideaal voor soep, dat kan bijna niet te lang.

Trouwens: we gaan niet terug, naar geen enkele tijd, Dat is tegen elke natuurwet. We gaan vooruit, wat er ook gebeurt. We kunnen zoeken hoe we comfort opnieuw gaan uitvinden. Comfort is ook een hangmat in de zon, of een arm om je schouders.

Havermoutmelk voor Barista's

We hadden witte saus gemaakt van sojamelk, wat goed was om gedaan te hebben, maar niet echt een succes, en nu kwam Hans thuis van de Albert Heijn met een heel hip kartonnen pak: havermoutmelk voor barista's. Je zag zo dat je twee keer de prijs betaalde vanwege de hippe uitstraling. In het kader van 'Ik probeer dit jaar alles' heb ik het geprobeerd, een blinde test.

Ik ken de smaak van havermout maar al te goed. Het jaar dat we in Ecuador woonden kochten we het op de markt in grote zakken, het was het allergoedkoopste product dat je krijgen kon. Daar zijn we ook begonnen haver te roosteren voor onze eigen muesli (doen we nog) en zo kwam ik erachter dat ook in Nederland pakken haver ultragoedkoop te krijgen zijn, je moet dan wel die haver van de onderste plank in de Dirk hebben, 39 cent voor een heel pak. Onze dochters kregen elke dag op school een glas havermelk, al was dat gewoon dunne havermout met suiker en water. Ze probeerden het altijd te laten staan. Echt lekker was het niet. De hele school rook naar warme havermout. Havermoutmelk in een glossy pak klinkt daardoor een tikkeltje verdacht. Ookal vind ik geroosterde havermout heerlijk.

Dus nu probeer ik havermelk in de koffie, waarom niet? We hebben nogal een hoge standaard op dit gebied. De koffie kopen we niet zomaar in de supermarkt, maar bij Simon Levelt. De melk kloppen we met de grootste zorg, en dat deden we al zo voordat het woord barista in Nederland geïntroduceerd werd. Het mooie van de klimaatdaad van de dag is: ik probeer alles, maar het mag mislukken.

Latte machiato d'avena - ik kreeg twee glazen. Ik proefde meteen wat de havermelk was, maar dat moet ook eigenlijk. Hoe zielig zou het zijn als je probeert van haversmaak melksmaak te maken? Dus blinddoek af en proeven of het lekker is, in combinatie met koffie. Eigenlijk wel. Het is minder romig, plantaardiger, het heeft meer smaak dan melk. Het hoort ook meer bij koffie, dan melk. Koffie smaakt ook plantaardig, dus dat kan wel samen. Smaakjes in de koffie vind ik meestal vies of zonde, maar dit gaat.

Wat Hans niet wist is dat ik gisteren het laatste restje sojamelk van de witte saus door de koffie had gedaan: dat schuimt, is romig, smaakt minder sterk en kost de helft van een pak hippe Oatly Barista melk. In witte saus vond ik de sojamelk een matig succes, omdat het raar glibberig wordt, maar in de koffie gaat het prima. Slimme jongens hoor, die marketeers bij Oatly, maar voortaan gaan wij plantaardig koffiedrinken zonder hippe verpakkingen. Nu nog de verschillende merken sojamelk testen, om erachter te komen welke wij het lekkerste vinden. We beginnen gewoon met de goedkoopste ongezoete, denk ik, en werken zo onze weg naar boven. Wie al ervaring heeft op dit gebied: tips zijn welkom.

Eigenlijk zou ik dit geheim willen houden

Een dinsdag op de Loosdrechtse plassen. Zonnetje erbij, windkrachtje drie en één bootje: mijn vaders glimmend gelakte houten bootje. Hij wordt een dagje ouder, mijn vader en in het kader van 'wat is er nou eigenlijk echt belangrijk in het leven?' besloot ik zo'n dagje met hem te gaan zeilen. Zeilen is zijn lust en zijn leven, en daarna komt boten bouwen, en daarna aan boten klussen, je begrijpt. Maar dat gedoe met de trailer en de kans dat het allemaal net iets te spannend wordt; in zijn eentje zeilen doet hij liever niet meer. Er zijn ergere dingen te bedenken dan je vader bijstaan en mee te gaan zeilen. Vooral als je de Loosdrechtse plassen ziet: we hadden ze helemaal voor ons alleen.

Met de fok te loevert  voeren we de plas over en ankerden voor een privéstrandje dat ook aan de kust van Afrika had kunnen liggen: wit zand, houten ligbedden, een strooien afdak dat aan de bomen hing, wild romantisch. De picknickmand ging open, dit is genieten "En helemaal duurzaam!" riep mijn vader blij. Want hij leest deze blog ook. "Ik ben zelfs lid van de stichting natuurlijk varen: kijk maar" Het gat waar je een buitenboordmotor zou kunnen hangen was leeg. Hij hangt er af en toe een net met bierblikjes in om te koelen. Geen motor, wel roeiriemen.

Zeilen is uit. Loosdrecht lijkt een beetje op een badplaats die haar beste tijd gehad heeft. Luxe villa's genoeg, maar watersport? Niet op dinsdag. We vinden maar één terras open, 'De vette muis,' een soort strandtent. Dat is heel lang heel anders geweest, maar nu vliegt iedereen liever naar zonzekere vakantiebestemmingen. Uit een trekgat komt een rubberboot met drie jongens in zwembroek, die een surfboard achter zich aantrekken met drie meisjes in bikini erop. Dolle pret.Zij hebben het ook ontdekt.

Niet verder vertellen, maar als je eens een heel andere midweek wil, ga naar Loosdrecht, huur een zeilbootje en je hebt de meest klimaatvriendelijke, rustige, fijne midweek ever. Of doe mee met een 'raid' van de stichting natuurlijk varen: http://www.natuurlijkvaren.nl/; motoren verboden.
Sorry voor de scheve horizon op de foto's, zeg je dan bij thuiskomst, maar ik kon het schermpje van de telefoon niet zien, er was teveel zon.

Oeps - uit mijn rok gescheurd

Gisteren zou je 'de klimaatdag van de daad' kunnen noemen. Ik was in Utrecht voor een hele dag verdiepingstraining van klimaatgesprekken, in een heel lief klimaatvriendelijk huisje en ik ging er klimaatvriendelijk heen in de trein. In een spijkerrok die ik al hééél lang heb, en die ietsje te strak zat. Weggooien is een klimaatzonde, dus ik had me erin gewurmd. In de trein vond ik een lege plek, ging zitten en toen hoorde ik: 'krak'. Op de wc zag ik dat er een behoorlijk gat in mijn rok zat. Niet een naadje was gescheurd, de stof. In hippe modetijdschriften doen ze het expres, dan heet het destroyed jeans. Maar bij mij zat die scheur nou net op de enige plek waar je géén schaar in zou zetten als modeontwerper. En als oude katoen eenmaal begint te scheuren....

Toen ik aankwam op de training zei niemand er iets van. Krak - krak - krak, elke keer als ik weer ging zitten scheurde het gat wat verder open. Ik maakte er grapjes over, hield mijn papieren voor het gat als ik opstond. Mijn mede-cursisten waren heel discreet en lief, maar niemand had natuurlijk zomaar een reserverok bij zich. Er zat niets anders op, ik moest aan het einde van de dag met de inmiddels flink opengescheurde rok de trein weer in.

Op station Utrecht liep ik verstopt in de meute langs een Sissy Boy met uitverkoop. Redding! Ze hadden een heerlijke wijde viscose broek, donkerblauw. Nou had ik wel net als klimaatdaad twee tweedehands spijkerbroeken gekocht, maar deze kon er nog wel bij, vond ik. Een lekker zomerbroekje. Ik liet de uitgescheurde rok achter in de handen van de verkoopsters van en stapte opgelucht de trein in. Niet zo duurzaam, een nieuwe broek, maar wel echt nodig.

Bij thuiskomst vraagt mijn vaste klimaatredacteur Hans: "Heb je wel gekeken waar die broek van is gemaakt?" 100% viscose. Maar of dat klimaat-OK is? Geen idee. Op wikipedia vind ik nogal verontrustend klinkende termen:
"Het productieproces gaat als volgt: cellulose uit hout wordt behandeld met natriumhydroxide, en dan vermengd met koolstofdisulfide. Hierbij wordt cellulosexanthaat gevormd dat wordt opgelost in meer natriumhydroxide. Dit vormt de viscose-oplossing.
Deze oplossing kan met behulp van een extruder heet door een spindop (spinneret) worden geperst om rayongaren te spinnen. Hierbij wordt door middel van een zuur de cellulosestructuur weer hersteld.
Het productieproces voor het maken van viscose is al in 1891 ontdekt door drie Britse chemici: Charles Cross, Edward Bevan en Clayton Beadle."

Nee, behalve dat het van hout wordt gemaakt, wat me een stuk beter lijkt qua CO2 dan katoen, wol (schapen) of polyester (aardolie) klinkt het allemaal nogal milieuvervuilend. Britse chemici uit de 19e eeuw staan nou niet bepaald bekend om hun milieuvriendelijkheid. 

Gelukkig vond ik ook dit redelijk actuele factsheet van Milieu Centraal met vergelijkingen

Ha! Wol, zijde en nylon: ze scoren allemaal slecht qua CO2 en nog een heleboel andere dingen. Viscose scoort zowaar goed. Alleen qua watergebruik is het wat minder, maar met al die regen van gisteren ben ik meteen geneigd daar niet zo zwaar aan te tillen. Het beste is trouwens gerecyclede textiel, las ik ergens anders op internet. Lijkt me logisch.  Nu hoop ik maar dat mijn rokje in de textielcontainer wordt gegooid door de dames van Sissy Boy. Dan was het echt een klimaatdaad om uit mijn rok te scheuren. Of zie ik dat toch verkeerd? 

Twee keer zomer, of één keer winter - een interessant dilemma

We hebben een oude boerderij in Frankrijk en in het dorp staat ook een oude watermolen, waar in de zomer een ouder Engels echtpaar uit Nieuw Zeeland woont. Ze hebben een oud Hollands vrachtschip en ineens stonden ze voor onze neus, omdat ze met het schip van Frankrijk naar Franeker waren gevaren.

We liepen even met ze door de buurt en onderweg ontspon zich een interessant gesprek, want elke herfst vliegen ze van Frankrijk naar Nieuw Zeeland, en na de Nieuw Zeelandse zomer komen ze terug in mei. Twee keer zomer, en nooit stookkosten, dat is toch perfect! Ik opperde voorzichtig dat ik gehoord had, dat naar de andere kant van de wereld vliegen wel tien keer zoveel CO2 uitstoot als een winter lang je huis verwarmen. Hij begrijpt CO2, hij is namelijk van huis uit tuinder, dus hij vond het gelukkig geen kritiek, maar een interessant vraagstuk: "That can't be true, because flying up and down is not ten times as expensive as heating the house, in both cases you buy oil to burn, and I can't imagine kerosine is ten times as cheap as fuel for the heating."

Dat klinkt logisch. En ik had het ook maar ergens opgepikt. Lang leve internet, we zijn het op het terras meteen uit gaan zoeken. Maar helaas was de informatie die we zochten niet zo heel makkelijk te vinden. 'Let me know if you find more later.' Met een beetje hulp van Hans kwam ik na de lunch verder.

Vliegen binnen Europa vliegen veroorzaakt een CO2 uitstoot van 0,4 kg. CO2 per gereisde km.
Dit is natuurlijk een gemiddelde en lange afstanden vliegen geeft minder uitstoot per km, maar aangezien ik die cijfers niet zo snel kon vinden reken ik toch even met de 0,4 kg per km.
Parijs - Auckland direct = 18.500 km = een emissie van 7.200 kg, oftewel 7,2 ton CO2
Dit is de uitstoot per passagier, enkele reis. Ze reizen met twee personen op en neer = 29 ton CO2 per jaar.

Stoken In Nederland schijnt een gemiddeld huishouden iets minder dan 1 ton CO2 uit te stoten door het verwarmen van het huis. Ik ga er daarom even vanuit dat het verwarmen van een oude watermolen in Frankrijk 3 ton CO2 uitstoot geeft, omdat de winters daar kouder zijn, ze olie stoken en het huis groot is, ook al is het geisoleerd, dat zal misschien met de Franse slag zijn gedaan.

29 ton CO2 door te vliegen en 3 ton door je huis warm te stoken: dat is echt bijna tien keer zoveel.
Hoe kan het dan dat vliegen niet tien keer zo duur is? Ik kan er niet helemaal een vinger achter  krijgen, maar ik vind wel wat hints: vliegtuigmaatschappijen betalen geen belasting op kerosine, en volgens sommige sites is het zelfs eigenlijk nog erger voor het klimaat, want CO2 op grote hoogte is schadelijker voor het klimaat, plus dat vliegtuigen waterdamp uitscheiden (die witte strepen), maar dat laat ik even buiten beschouwing. Eigenlijk moeten we dus eisen dat vliegen net zoveel kost als het uitstoot. Want ik weet zeker dat deze twee mensen dan wel drie keer zouden nadenken om elk jaar op en neer te vliegen. Ze rekenen in geld, niet in CO2.

Ik ben trouwens benieuwd naar zijn antwoord, als ik hem straks deze rekensom stuur. Ik vind 'vliegen is slecht voor de planeet' zelf nooit zo overtuigend, want hoe slecht is slecht? Mij overtuigt het rekenwerk wel, wat dat betreft ben ik een cijfermeisje. Ik was niet van plan naar Nieuw Zeeland te vliegen, maar nou al helemaal niet meer. De Waddenzee is ook mooi, en Frankrijk natuurlijk - misschien een idee om volgend jaar een keer erheen te fietsen en dan terug met de trein.

Overigens sta ik helemaal open voor alternatieve feiten, wat het rekenwerk betreft. Graag zelfs.

Bed-In for the Planet

Weet je nog? De 'Bed-In for Peace' van Yoko Ono en John Lennon in het Hilton Hotel in Amsterdam? Een week in bed voor de wereldvrede, wij gaan het bed in voor de planeet. Niet een week, vijf minuten. We hadden bij ons om de hoek twee matrassen gekocht via Marktplaats, onze huisleverancier. "Matrassen via Marktplaats? Doe je dat?" Ja dus, na dit proefliggen hebben we ze goedgekeurd, afgerekend en mee naar huis genomen. Deze man had een partner die maar 55 kg. woog en daardoor waren de nieuwe Pullmans te hard. Nu worden ze niet versnipperd, maar we vervangen onze tien jaar oude matrassen, die we indertijd van vrienden kregen die ze ook al te hard vonden. Kennelijk houden wij daarvan. Winst voor de planeet.
Die van ons moeten helaas wel echt naar de schroot, ze hebben tien jaar lang heerlijk gelegen, maar nu is de veerkracht eruit. Heeft iemand een goed idee om ze zo klimaatvriendelijk mogelijk weg te doen? We houden ons aanbevolen. Misschien het Hilton vragen om een Bed-In for the Planet te mogen houden in kamer 902 op onze oude matrassen. De hele week de koks zo klimaatvriendelijke room-service laten brengen en koud douchen. Geen bloemstukken, maar wel van die fijne handgeschreven briefjes op het raam. Het Hilton kan zich zo in de kijker spelen als super duurzaam hotel. En dan blijven de matrassen daarna nog héél lang op die bedden liggen.

Alsjeblieft, maak het mij moeilijk

Ik ben de vrouw die van makkelijk houdt. Maar sinds gisteren zeg ik: 'Maak het mij moeilijk.' Na mijn vrolijke klimaatdaad (zie gisteren) toog ik naar de supermarkt om inkopen te doen die klimaattechnisch in orde zijn. Nieuwe plantaardige producten ging ik kopen, die ik tot nog toe lekker op de plank liet liggen. Normaal ben ik in tien minuten de supermarkt weer uit, nu dus niet. Ik houd van lekker eten, naar karton smakende volkorenspaghetti valt daarom af. Tenminste, ik denk dat het zo wel zal smaken. Margarine: vind ik minder lekker dan roomboter, olijfolie kan weer wel, maar in koekjes is het vies, denk ik. Alleen: in al die margarine zit palmolie en sinds ik dit blog schrijf blijk ik allemaal vrienden te hebben met verstand van eten. Palmolie is een misdaad tegen de oerang-oetangs en vernietigd de planeet, zeggen ze (Hè, dat was toch rundvlees?), bovendien zit er in al die zogenaamd plantaardige margarine 'melkbestanddelen' (mag dat dan? Ja dat mag kennelijk). Oh ja, in Nutella zit ook palmolie (shit).
En dat zijn dus echt de kleine lettertjes, daarvoor moet je met een bril op naar de supermarkt. Boontjes en peultjes komen vandaag uit Israel (denk aan het vervoer, zeggen mijn vrienden), erwten uit Nederland, maar die heb je alleen diepgevroren (denk aan wat dat kost aan CO2, zeggen ze). Sojamelk heb je in twintig smaken. Nog nooit gedronken, van welke kan je het beste witte saus voor bij de bloemkool maken als je er geen kaas door wil doen? Tja, dat staat er natuurlijk niet op. Amandelsmaak dan maar, want amandelen over de broccoli is ook lekker.
Inmiddels liggen in het vegavak bijna net zoveel burgers en balletjes en ander nepvlees als in het vleesschap, wat de keuze niet makkelijk maakt. Wat zit er eigenlijk in die vegaballetjes? Klinkt dat lekker? Nou nee, bovendien, wat kost het wel niet aan CO2 om van soja en linzen en sellerie balletjes te maken die smaken naar gehakt? Dan eet ik de soja en sellerie liever rauw. Maar verse soja verkoopt de supermarkt niet, die heb je alleen bij de Chinese winkel op de nieuwmarkt, voorzover ik weet. En natuurlijk heb ik ook een vriendin die me fijntjes attent maakt op een link naar tien ziektes die je kunt krijgen van soja eten. Kijk hier maar eens. 'Maak je maar geen zorgen, klimaatvriendelijk, plantaardig eten is ook veel gezonder.' Oh ja?
Een klimaatdepressie stak de kop op. Bier - honderd soorten, op een paar staat dat het gebrouwen is van biologische tarwe. Is bier ineens ook gezond omdat het plantaardig en lokaal is? Is biologisch bier ook CO2-technisch beter? Of is het een verkooptrucje, kan je beter gewoon Amstel kopen, of wordt dat helemaal niet gebotteld aan de Amstel, of dan maar bier dat ik lekker vindt? Ik ben inmiddels toe aan veel alcohol. In het 35% schap staat een lekkere fles rode wijn uit Zuid-Afrika - 11%. Hup, die neem ik. Beter de restjes opmaken dan me druk maken over de afstand en bovendien: misschien is ie wel in Amsterdam gebotteld en dat is weer beter dan in Frankrijk gebottelde wijn die over de weg hierheen komt en... Help! Houd op!
Alsjeblieft: maak het mij moeilijk. Maak CO2 onvriendelijk eten gewoon duurder. Dan ligt de zorg weer waar hij wat mij betreft hoort: bij de winkel en bij de producent. Dan hoef ik alleen te kijken wat er nog in mijn portemonee zit en wat ik lekker vind. Dan koop ik vanzelf seizoensgroenten en zie ik heus wel dat rundvlees tien keer zo duur is als kip. Maak het mij moeilijk, dan eet ik desnoods volkoren spaghetti, als dat echt het enige is dat ik nog kan betalen, en dan kies ik voor vers inplaats van voor diepvries. Dan kan ik weer zonder bril naar de supermarkt en ben ik er in tien minuten uit met een half leeg mandje, omdat mijn geld op is. Moeilijk - het nieuwe makkelijk. Ik kan niet wachten tot het zover is. En voor vandaag neem ik even vrij van mijn klimaatdaad - een klimaatvrije dolle dinsdag. Kan het a.s. kabinet even vergaderen over de CO2 maatregelen zonder dat ik erdoor wordt gestoord. Morgen ga ik oefenen de telefoon op te laden met de waka waka. Het enige wat ik nodig heb is een snoertje en dit ligt vast wel ergens. Lekker makkelijk.

PS: witte saus gemaakt van sojamelk heeft veel weg van gesmolten plastic, maar met witte wijn en knoflook kan je hem aardig oppimpen.

Eten uit de tuin: wat zijn nu de seizoensproducten? Met recept

Het is voor mij bijna niet te begrijpen, maar er zijn steeds meer mensen die niet weten wat de groenten van het seizoen zijn, en wat het seizoensfruit. Hier is mijn leeftijd in het voordeel. Ik weet nog dat verse aardbeien en spinazie niet het hele jaar door te krijgen waren - de zomerkoninkjes zijn er weer - en ik gapte  nog appeltjes uit de boom van de buurman eind september.
Wie een moestuin heeft weet het ook: rucola doperwten, sla en spinazie kan je nu oogsten, frambozen, aarbeien en aalbessen hangen nu rood aan de plant - die plukken na een hele dag vertellen op een festival, was gisteren mijn klimaatdaad. In mijn tuin kan ik daar sinds kort citroenen aan toevoegen. Niet zo lang geleden kocht ik een cirtroenboompje bij een kwekerij, en vandaag oogste ik vier citroenen. Eéntje viel vanochtend vanzelf van de boom, en gaf zo de hint dat de tijd gekomen was.
Met een vegan vriendin heb ik een heel gesprek gevoerd over eieren van eigen kip: klimaattechnisch geen probleem, vind ik, maar zij voert haar kippen de eieren, om zo kippenvoer uit te sparen. Dat gaat mij te ver. Ik eet die eieren gewoon op, alleen niet op vegan maandag. Ik maak wel van citroenen en eieren overheerlijke lemon curd, en hoera! ook als je geen citroenboom en kippen in de tuin hebt, is dit klimaattechnisch volgens mij best een goede keuze, het hele jaar door.
Op een app van milieu centraal (groente en fruitkalender, reuze handig) scoren citroenen heel goed, en eieren zijn een stuk beter dan vlees en kaas. In de Correspondent wordt bovendien beweerd dat kooikippen CO2technisch beter scoren dan biokippen (artikel factchecker), maar ik denk dat mijn dames kip dan toch het dierenwelzijn belangrijker vinden. Weer zo'n dilemma dus, wie bedenkt daar nou eens een app voor? De naam geef ik je cadeau: 'als de natuur het mocht zeggen'

Als toetje vandaag het recept voor lemon curd, ook handig als je ineens citroenen of eieren over hebt, zo hoef je ze niet weg te gooien
- 4 citroenen, rasp de schil, pers het sap uit en doe het samen in een pan
- 4 blokjes boter/vega margarine (hard)/cocosvet van ca 2,5 cm vierkant erbij
- 4x4 eetlepels suiker erbij (= 240 ml/1 flinke mok), alles samen au bain marie verwarmen
als alles één gele heerlijke massa is, dan van het vuur halen en event. afkoelen
twee a drie jampotten en hun schroefddeksels in kokende water van de au bain marie pan even steriel koken
- 4 eieren loskloppen, al roerend bij warme of afgekoelde citroenmassa (warme: eerst een klein scheutje door de eieren roeren om stollen te voorkomen)
Als al het ei erdoor is, jampotten uit het koeknde water halen, pan er weer op en roeren tot het dik begint te worden. In de potten gieten, deksel erop, klaar.
Voor wie niet weet waar lemon curd goed voor is: bak er heerlijke simpele citroentaart mee, smeer het op crackers of witbrood, of (decadent) op suikerbrood, zelfs op vanilleijs is het heerlijk. Ik heb zelfs iemand het op tonijnsalade zien smeren, maar dat durf ik zelf niet aan.

Degene die mij dit leerde maken (Jean Brown) zag nog een klimaatvoordeel: dichte potten houd je ook buiten de ijskast heel lang goed, zo lekker dat een pot als ie eenmaal open is heel snel leeg is. Kost nauwelijks koeling en loopt niet het gevaar verspild te worden.

Het klimaat ligt op straat

Het klimaat wordt geschaadt door alles wat we kopen, helaas. Wat dat betreft is het filmpje 'The story of stuff' ontluistered (niet kijken als je een depressie voelt opkomen) Dit thema liep de afgelopen dagen als rode draad door mijn klimaatdaden. Drie dagen vol stuff en spullen, met als hoogtepunt vanochtend het op straat gevonden T-shirt met de opdruk 'Houdt Moed'. Voor tijdens het kijken naar het filmpje.
Dag 1: bracht ik in een roltas met de trein een stofzuiger naar het studentenhuis van mijn dochter in Delft. Een klimaatdaad met drie sterren, want de stofzuiger was overtollig bij één van mijn facebookvrienden, ik moest toch naar Delft, ik haalde hem op achterop de fiets en nam hem mee naar Delft in een rollende tas in de trein en met de OV-fiets.
Dag 2: kocht ik bij de tweedehandswinkel Second Best twee spijkerbroeken en een rokje. De spijkerbroek nummer 1 was ook nog eens van een ecologisch merk, Nudge. Koopt allen bij deze winkel, aan het Singel in Amsterdam - ze mogen niet failliet gaan.
Dag 3 - vandaag - was ik op weg naar een Sumi-E schildercursus bij Mathilde de Vriesse. Ik had een schort moeten meenemen, maar dat herinnerde ik me pas  toen ik mijn fiets al over de sluisdeuren had gesleept en richting Vogeldorp fietste. Terug dus. Ik was nog maar net omgekeerd, of ik zag bij de container bij de Sixhaven een berg kleren op straat liggen. Schoon, zo te zien. De opengerukte vuilniszak lag ernaast. Na korte ergernis (waarom neemt iemand niet even de moeite om die naar de textielcontainer te brengen), rook ik naast frisse wasmiddelgeur ook een kans: wie weet zat er een shirt tussen dat ik als schort kon gebruiken. Helaas was overwegend rose meisjeskleding in maatje 168 en xs, daar ben ik 40 jaar geleden al uitgegroeid. Rommelend door de berg trok ik er ineens dit grote, bruine shirt uit, en herkende meteen de opdruk. 'Houdt Moed', dat was het afstudeerpoject van Mathilde de Vriese op de Rietveldacademie. Hoe grappig! Hoe toepasselijk ook, wat een verhaal om de cursus mee te beginnen zometeen. Mathilde vond het inderdaad te gek, en ik hield de moed erin tijdens de hele cursus, omdat ik 'Houdt Moed' aan had.
Op de terugweg lag de berg kleren nog steeds op straat, alweer wat verder uitgesmeerd. Maandag komen ze de container pas legen, dacht ik. Dan zouden er misschien wel vijf honden overheen hebben gepiest en gaat het gewoon mee in het restafval. Die stapel nu oprapen, meenemen, opvouwen en in een nieuwe plastic zak wel in de textielcontainer gooien, dat zou pas echt een daad zijn. Dankzij mijn klimaatdaad van de dag deed ik het. Met fietskrat en fietstassen vol kwam ik thuis. Liefdevol begon ik te vouwen, shirtjes van desigual, voetbalbroekjes, pyjama, skinny jeans, nog helemaal goed, leuk kanten rokje, wit spijkerrokje, teveel om op te noemen. Ik zag ineens het meisje of zelfs de hele rij meisjes voor me die deze kleren tweedehands zouden kopen  of krijgen. Wat een rijkdom.
Niets nieuws gekocht, deze dagen, veel gekregen, vette verhalen en een virtuele modeshow. Met dank aan de klimaatdaad. Nansje tweedehandsje mag weer tevreden zijn. En Mathilde ook, want dat shirt houd ik natuurlijk als trofee.

De zon, de was en de geur van aan de lijn gedroogd wasgoed

In Lissabon, waar we laatst op vakantie waren,  is het de gewoonste zaak van de wereld. De was droogt in de zon, overal. Mooie huizen, oude krotten, in de stad en ver daarbuiten, iedereen heeft een waslijn en daar droogt de was. Het is er dan ook bijna het hele jaar door droog en warm buiten. Toen wij nog niet in Amsterdam Noord woonden, fietsten we veel vaker dan nu door Noord naar de dorpen, bijvoorbeeld Durgerdam. Daar waren op de dijk eindeloos veel waslijnen met wapperend Nederlands wasgoed. Ik vond het een prachtig gezicht. Zodra wij een vijver in de tuin maakten, lieten we van de aarde twee dijkjes maken, een kweek en een bleek. Op die kweek kom ik later nog wel een keer terug. Op de bleek: een Durgerdamse waslijn. Niets ruikt zo lekker als wasgoed, dat aan de lijn is gedroogd. Hoe het kan weet ik niet, maar wind en zon geven een eigen geur af waar geen wasverzachter tegenop kan.

In Lissabon staat de wapperende was op de toeristenfoto's. Zoals bij ons de fietsen. Anders dan in Lissabon, zijn wij niet trots op ons wapperende wasgoed. We vinden het geloof ik ouderwets en rommelig. Of misschien niet 'we' en ben ik de enige. Was binnen vind ik nog erger: dat ruikt niet lekker en hangt vreselijk in de weg. Als er gasten komen of als er een verhalentuin is heb ik die was liever niet wapperen, zeker geen bh's en onderbroeken. Het is ook best veel moeite, want je moet op tijd de was doen, en daar wringt nog vaker de schoen. En dan moet er niet ineens een bui komen. Onze wasmachine doet er twee uur over, dus dat vereist nogal wat planning en vooruitdenken. Terwijl ik totaal opga in mijn andere werk, ben ik allang weer vergeten dat er eigenlijk was aan de lijn moet. Dan wordt het dubbel werk, want 's nachts hangen we de was dan alsnog binnen aan de lijn, waar hij zeker in de weg hangt als het om dekbedhoezen gaat. Met zo'n Bed and Breakfast was je wat af, drie tot zes ladingen per week.

Gisteren zag ik ineens het licht en mijn klimaatdaad van de dag is dat ik het ook eens ben gaan uitzoeken. Wat is het geval? Mijn moeder had vroeger een Amerikaanse General Electric wasmachine die warm water uit de boiler gebruikte en dan in een half uurtje klaar was. Nou hebben wij een zonneboiler, die we in de zomer - als de zon schijnt - eigenlijk veel te weinig gebruiken. Stel nou, je kunt dat warme water gebruiken in onze huidige wasmachine, die daardoor niet zelf hoeft op te warmen en ook nog eens veel sneller klaar is. Het klinkt als het ei van Columbus. Ik ging even op internet en zowaar, op http://www.energiezuinigwassen.nl vond ik een mogelijkheid. Nou ben ik in huis chef was, maar Hans is chef leidingenwerk, dus hij moet het ook nog goedkeuren en installeren. Maar het begin is er. En tot die tijd moet ik gewoon niet zo flauw doen en beter opletten wat voor weer het is, wanneer de machine klaar is, bijvoorbeeld door de ouderwetse eierwekker te zetten, en niet miepen als er was hangt te drogen als ik iets organiseer in de tuin. Onze waslijn is er mooi genoeg voor. Waar vakantie in Lissabon al niet goed voor is.

Kleine daden van kleine helden - de picknick

Gisteren had ik een bijzonder leuk avond-uitje op het strand. Zoals je op de foto ziet is het strandje heerlijk leeg, wat kan als je een strandje aan de Rijn weet waar verder bijna niemand anders komt, ook al was het perfect strandweer. Windstil en heel zacht. Ik had iemand een verhaal aan een vuurtje cadeau gegeven en vier anderen sloten zich aan omdat je zo'n cadeau makkelijk kunt delen. Eén van die vier kende het strandje.
Iedereen nam ook iets te eten mee en daarover ontspon zich het klimaatgesprek van de dag, want alles was verpakt en ook de glaasjes en borden waren wegwerpglaasjes en wegwerpborden.
Alle aanwezigen waren fanatiek in het afvalscheiden, één biechtte zelfs op de nietjes uit de theezakjes te halen, iets, waar ik nog nooit over nagedacht had.

De iemand die ik het verhaal had gegeven, was Jan Paul van Soest, en hij weet heel veel van het klimaat. Zijn quiche was verpakt in bakpapier dat zo het vuur op kon, zijn wijnglaasjes waren plastic, zijn borden van geperst palmblad, die zie je op de foto. Jan Paul vond mijn klimaatdaad van de dag schattig, maar niet echt nuttig, omdat hij niet gelooft dat gewone mensen het probleem op die manier kunnen oplossen. Industrie en overheid moeten meer maatregelen nemen, daar zet hij zich al zijn hele leven voor in. Dat overheid en industrie een stuk harder kunnen lopen ben ik hartgrondig met hem eens, maar hoezo is de daad van het individu niet nuttig? De mensen die die beslissingen moeten nemen zijn toch ook gewone mensen? Moeten we niet af van het gescheiden denken, dat er een overheid is die het op moet lossen en mensen die onmachtig zijn om de verandering te bewerkstelligen? Elke ton CO2 is er een, dus ook de CO2 van dit kampvuur telt mee, ookal is het hout nog niet fossiel. Afvalscheiden en knakworst eten van een wegwerpbord is misschien niet zo'n gelukkige combinatie, daar kan je als gewoon mens best over nadenken en ook naar handelen.

Ik vertelde het verhaal over David en Goliath, David, aan een kampvuur, bij de schapen, niemand dacht dat die jongen in zijn eentje een verschil zou maken. Hij zong wat liedjes en kon aardig met een steenslinger overweg. Pas toen hij oog in oog met een levensgevaarlijke reus kwam te staan, bleek d hij wel degelijk het verschil te kunnen maken.

Na het verhaal ontspon zich een gesprek over het verhaal als metafoor voor onze tijd. Over de invloed van systemen en wat er nodig is voor verandering, de zon ging bijna onder en de natuur sliep al. Daarna ruimden we al het plastic keurig op en ook het voedsel werd niet verspild, er was niet eens brood over voor de eendjes. Toen kwamen de palmbladen borden. Wegwerpservies. Dus op het vuur ermee? Normaal zou ik dat toejuichen, een lekkere fik aan het einde. Nu besloten we tot afwassen en hergebruiken. Ze waren lekker licht, stevig en ook gewoon: te mooi. Mooi - dat is vaker mijn antwoord op de wegwerpindustrie.  Mooi wegwerpservies verandert dan in tijdelijk servies. Het is niet erg als het kapot gaat, maar het is fijn als het nog een ronde meekan. Want die plek aan de Rijn, die is uniek, die vraagt om meer picknicks en meer verhalen aan het vuur. Over kleine helden en grote daden. Of over de ene man die het verschil maakt.

Plantaardig of diervriendelijk: that's the question

Mijn oma was al vegetarier vóór de oorlog, niet vanwege het klimaat, maar ze was ervan overtuigd dat dat beter was voor de gezondheid van haar kinderen. Of het zo is weet ik niet, één van haar kinderen stierf door van het dak te vallen, één aan kanker en mijn moeder is still going strong op haar 81e. Misschien heeft mijn oom stiekem worst gegeten bij vriendjes, of was het toch de hongerwinter die roet in het eten gooide. Mijn oma at ook appels met klokkenhuis en al, ze voerde mij vet met milkshakes toen de foodies nog niet eens geboren waren en marmite stond standaard op tafel vanwege de gezonde gisten. Mijn moeder was niet zo strict, maar ik groeide daardoor wel op met hutspot met gebakken ei, zuurkool met rozijnen en boerekool met kaas. Toch stierf mijn oma op haar 61e.
Toen ik zelf kinderen kreeg zijn we  biologisch vlees gaan eten. Dat was niet vanwege het klimat, wel tegen de bioindustrie. In Ecuador hadden we schattige zwarte varkens in de tuin en lag varkensvlees er helemaal uit, toen we kippen kregen was er een korte kip-vegetarische periode, maar die was ook gauw weer over. We aten sowieso weinig vlees, ongeveer drie keer per week. Alleen Hans at bergen harde worst in de vakanties, ter compensatie waarschijnlijk. Eén van de dochters is sinds ze uit huis is helemaal vegetarisch. Iets van mijn oma's idealisme  heeft doorgewerkt.
Wow - nu blijkt dat dus helemaal fout: schaap en rund - wat wij dus juist wel aten af en toe - scheten heel veel methaan de lucht in, kip en varken kan je klimaattechnisch beter eten, vandaar mijn broodje mortadella laatst, maar liever allemaal niet. Bovendien is vegetarisme al niet meer genoeg: ineens zit ik in een omgeving met steeds meer jonge veganisten. Die eten liever klimaatverantwoord, dan  dat ze stoppen met vliegen. Een keus die ik helemaal begrijp.
Maar veganistisch eten? Ik kon het niet. Dacht ik. Mijn weerstand was een mix van geitenwollesokkenfobie, voorkeur voor makkelijk, fan van melk en kaas, en daardoor wantrouwde ik het effect sowieso. Plantaardig eten leek mij net zo min 'aardig' als diervriendelijk vlees echt 'vriendelijk' is. Maar oké, ik werd uitgedaadgd door dit blog te schrijven tot een vegan maandag. En dan hoefde ik van mezelf alleen 's avonds vegan te koken.
Dom genoeg had ik me totaal niet voorbereid, wel geestelijk, maar niet qua boodschappen. Ineens was het maandag. Zoals altijd als ik niets heb gekocht keek ik in de keukenkastjes en de ijskast en vond daar:
een zak gele maistorilla's, een paar oude tomaten, een bakje kersentomaten, een zakje veldsla, twee precies goed rijpe avocado's, wat half vergane bosuitjes en gewone rode ui, een nogal oud blikje zwarte bonen, een 35% korting potje ananasstukjes, een rode peper die al aan de waslijn te drogen hing en een citroen.
Ook vond ik creme fraiche en geraspte kaas, maar die mochten dus niet. Helaas geen koriander, geen vegetarisch vlees, maar de rest was toch eigenlijk helemaal goed. Aldus geschiede. En ik kwam er meteen achter wat ik wèl leuk vind aan veganisme: je kookt weer eens wat anders. Misschien dat ik volgende week ga experimenteren met zeewier en kwallen. Oh nee, kwallen zijn dieren. Dan aubergine gefrituurd in een beslag van bier en meel. Daar heb ik nu al zin in. Ingewikkeld is het wel, helemaal tegen het idee in dat ik van makkelijk houd. Lekkere recepten welkom, makkelijke ook.

Snelheidsduivels opgepast

De daad van gisteren was te leuk. Ik houd nogal van spelletjes, volgens mijn tegenspelers ben ik te fanatiek en ik deins er inderdaad niet voor terug een zevenjarige met ezelen keihard te verslaan. Spelletjes spelen als je alleen in de auto zit is gevaarlijk, dus speel ik een spelletje met een geduchte, maar uiterst geduldige tegenstander: Truus. Truus is de naam die wij gegeven hebben aan onze boordcomputer die ons de weg wijst. 'Probeer om te keren,' is haar favoriet. Truus laat bij vertrek weten hoeveel kilometer het naar de bestemming is als je haar aanwijzigingen opvolgt en hoe laat je er zal zijn. Dat laatste is een spannende, want ik kwam er al snel achter dat het een bovenmenselijke prestatie vergt om die tijd ook daadwerkelijk te halen. Sinds Truus heb ik veel vaker een snelheidsovertreding, en ik pak ook nog wel eens een oranje-is-het-eigenlijk-al-niet-meer verkeerslicht, want Truus kent geen genade voor oponthoud door verkeerslichten, dan krijg je er zomaar een of twee strafminuten bij. Mijn spel, je raadt het al, is Truus verslaan op tijd. Vooral op 80 km wegen - waar helaas ook vaak flisters staan - is er een kans om tijd te winnen en op snelwegen zet ik de automatische snelheidsbegrenzer graag op 103, 123 of 133, want die 3 km extra kosten geen boete en leveren wel tijdwinst op.
Tot vandaag. Hans heeft me kennis laten maken met een nieuw spel en ik ben er meteen vol in gegaan: de bestemming bereiken met het laagste benzinegebruik mogelijk. Truus doet er niet aan, maar de auto wel: je kunt elk moment zien hoeveel je huidige gebruik is, en er is een door mij tot nog toe onontdekt knopje, waarmee je een dagteller aan kunt zetten die ook het gemiddelde van je rit meet. Vooral leuk voor twee spelers: Hans heen, ik terug. Maar je kunt er natuurlijk ook naar streven je persoonlijk record te verslaan. Hans speelt dit spel al zolang we deze auto hebben, maar ik vond het eerlijk gezegd nogal duf, maar goed, ik had mensen gevragd naar tips voor een nieuwe klimaatdaad, dus ik moest wel. Hij zette meteen stevig in met 17,2 km per liter gemiddeld op de heenweg naar Schalkwijk (onder Houten). Theoretisch weet ik wat er nodig is. Onze auto rijdt het zuinigst op de snelweg op ongeveer 102 of 103 km per uur, ook als het sneller mag (dag Truus). Bij op en afritten, gas loslaten en met 0 km per uur in de versnelling uitrijden tot het stoplicht of rotonde. Snel doorschakelen, dat is dan wel weer leuk, en héél erg anticiperen in de stad, eigenlijk net als fietsers doen: proberen stoppen te voorkomen.
Hij beweerde achteraf dat hij op de heenweg tegenwind had, maar ik geloof dat niet. Ik scoorde een voor hem gevaarlijke 17,2 km per liter. Precies hetzelfde dus. Als ik meteen al hetzelfde scoor, tegen zo'n geoefende speler, dan zie ik kansen in het verschiet, há! Snelheidsduivels opgepast, op de snelweg rijdt een C5 met 103 km per uur, die niet harder gaat rijden als je de lichten geeft en die onmiddelijk gas terug neemt op de afrit. Mijn volgende doel is 18 km per liter. Samen spelen is toch leuker dan alleen en Hans is een geduchte tegenstander. Wel eerst even checken wat de windrichting is, voordat we bepalen wie er heen rijdt.

De zevende klimaatdaad - mamma wordt radicaal

Waaat? Een broodje worst als klimaatdaad? Of is de zevende dag een rustdag, gewoon even geen klimaat op de agenda? Eerlijk gezegd is de dag nu al vol klimaatdaden: ophalen tweedehands vloertje voor studentenkamer dochter - maar wel per auto. Aanbieden oud tapijt aan huisgenoot van diezelfde die er heel blij mee mee was omdat hij het kon gebruiken als geluiddempend materiaal - maar die was wel een frituurpan aan het installeren. Terug met de trein en op de terugweg bio-koffie gekocht - terwijl koffie ook al steeds schaarser wordt, zeggen ze.
'Mamma wordt radicaal,' fluisterde Hans tegen de dochters tijdens de lunch. Misschien heeft hij gelijk. Daarom gebruikte ik mijn allernieuwste klimaatinzicht: kaas is minstens zo slecht voor het klimaat als varkensvlees. Varkensvlees vermijd ik al jaren vanwege de bio industrie. Maar af en toe zondig ik, met Mortadella. Op het menu stonden alleen maar vegetarische broodjes kaas, of broodjes vlees en kaas. Ik bestelde mortadella zonder kaas. Makkelijk, want ik vind kaas erbij niet eens lekker. Niet heel radicaal, maar wel net iets beter.
Daarmee sluit opok meteen een week af waarin ik dagelijks zou publiceren om erin te komen. Vanaf nu schroef ik de frequentie van publiceren ietsjes terug. Ik ga wel door met de dagelijkse daad, maar daarover schrijf ik dan eens in de drie dagen, ofzo. En ik gebruik deze laatste dagelijkse blog voor een oproep: geef me een uitdaging. Is er iets wat je zelf  al doet, of iets wat je helemaal niet wil doen, maar waarvan je wel wil weten hoe het bevalt. Ik test alles en ik bericht erover, hoe het beviel, echt waar. Tenzij het een gevaar oplevert voor mezelf of een ander. Over het water lopen zit er dus nog even niet in, helaas.

Als zelfs eenden schuilen voor de regen

Vandaag was ik de hele dag in Leiden, op een congres. Het heet Klimaatstemming, dus eigenlijk is dat al een klimaatdaad op zich. Maar zoals Hans al fijntjes opmerkte aan het ontbijt: 'Hoezo is dat jouw klimaatdaad? Jij organiseert het toch niet?' Waar. Dus besloot ik in beperkte tijd, en in de regen in een stad waar ik de weg slecht ken toch de OV-fiets te nemen. Op de piek van de regenbui kwam ik de stalling binnen. Fietsen genoeg. De behulpzame dames lieten zien hoe lang de regen nog ging duren. Maar wachten op de opklaringen zou betekenen dat ik te laat ging komen. Toch de bus? Nee. Ik had de route min of meer opgezocht. Wat bleek: dit keer werd ik beloond voor mijn keus. Er was een gloednieuw fietspad aangelegd precies in de goede richting. In tien minuten was ik behoorlijk nat op plaats van bestemming. Maar tevreden over mijn daad. Ik moest lachen om het eendje, dat voor de deur van de Hogeschool Leiden aan het schuilen was tussen de benen van de rokende studenten. I did it!
Binnen kwam de man met de hamer. Een filmpje over de staat van het klimaat.  Hopelijk komen we aan het eind van de dag weer uit deze kuil, dacht ik. De akelig verontrustende film staat niet op internet, maar wel de laatste inzichten op klimaatgebied www.nap.edu. Daarna regen verontrustende inzichten zich aaneen. Ok, we zouden er dus echt goed aan doen om de waarheid en onzekerheid nog veel beter op ons in te laten werken. Apocalyptisch denken en toekomsttrauma ruim voorbij. Wat wiebelig kwam ik terug bij mijn OV-fiets. De zon scheen. De eend zwom weer in de vijver. De trein vertrok op tijd. Brave old world, wat houd ik van je.

De Daad Met Hoofdletters.

"Deze klimaatdaad kan je wel voor minstens een week op dat blog van je zetten," zegt Hans tevreden als hij aan het eind van de dag Michel IJsakkers uitwuift. Ik leg hem uit dat het zo niet werkt, het gaat om één daad per dag, maar hij heeft een punt, dit is wel een grote. We hebben namelijk sinds vandaag een hybride warmtepomp, waardoor we ineens heel veel gas gaan besparen. Als er tenminste weer ijs op de akkers ligt en de verwarming aan moet.We gaan wel veel meer electriciteit gebruiken, maar die gaan we dan weer groen opwekken. "Het is een soort omgekeerde airco," Inplaats van het huis te koelen, verwarmt dit ding het CV-water voor. Of zoiets. Drie man zitten aan de ontbijttafel koffie te drinken, want er moet heel veel gebeuren met leidingen, nippels, sensoren en koppelingen, Zoveel dat ik er al snel niets van snap. "Dat hoeft ook niet, het is ook ingewikkeld," zeggen de mannen, blij dat zij het wel begrijpen. Zij hebben er dan ook voor doorgeleerd en Hans vindt dit soort apparaten gewoon leuk.
Ik voel me bij dit soort zaken altijd een enorme nitwit, een soort vijftiger jaren huisvrouwtje. "Nog wat koffie? Suiker erin?" En ik ga er snel vandoor naar Krommenie om tweehonderd kleuters te betoveren met de zandvoorstelling 'Kim en de Kwallenlikker.' Hans heeft lang moeten zoeken naar Michel, want er zijn bijna geen instalateurs die dit begrijpen èn kunnen. Michel leidt zijn mannen deels zelf op. Ja, zo komen we er natuurlijk nooit, als de techniek er wel is, maar niemand kan het installeren. Op de radio op weg naar Krommenie is een spotje om jongeren te werven voor MBO-techniek. "doe het!" wil ik de kleuters toeschreeuwen. Maar dat doe ik natuurlijk niet, we zijn al eng genoeg met onze Kwallenlikker. Een eng monster, dat niet bestaat. Of toch?
Ineens zie ik het verband: Kim is bang voor een monster, waarvan zijn zussen zeggen dat het hem op zal eten. Onze held overwint zijn angst door tussen de spleetjes van zijn vingers door te kijken wat het nou eigenlijk is, dat monster. En zo ontdekt hij zijn lievelingsdier: een zeehond op het strand. Dat is eigenlijk wat wij, grote mensen, met klimaatverandering ook doen: we worden bang gemaakt voor iets wat op ons af gaat komen en we kijken liever niet. We moeten leren tussen de spleetjes van onze vingers door te kijken, wat ik zelf doe met één daad per dag.
Dus wat is nou de grootste klimaatdaad? Eén hybride warmtepomp, of tweehonderd potentiële klimaathelden? Helden met Hoofdletters, ookal zijn ze nog maar vier.

Wie meer wil weten: Puur Klimaat Comfort, met hoofdletters, en ja, er is subsidie voor.

Waterflessen voor onderweg

We gaan op pad voor een evolutiewandeling vandaag. 'Laten we iedereen een waterflesje meegeven.' Dat doen we vandaag niet. Ik neem deze drie prachtige blauwe waterflessen mee, die in een vorig leven wijnflessen waren. En voor alle deelnemers een duralexglaasje met hun naam erop. Met merkstift, dat schuur je er met een keukensponsje zo weer af. Heerlijk Amsterdams leidingwater, uit de duinen. Hmmm.

Vanuit de trein

Ik ga best vaak met de trein, maar vanochtend was het een daad. De bestemming ligt een eind van het station, wat betekent bus of ov-fiets. Om maar even de brug met het thema water te slaan: met de voorspelde regen wordt het de bus. Welke? Waar vertrekt die precies? Gelukkig had Hans de auto nodig. Nu kwam ik niet in de verleiding. Want een leenauto regelen, dat vind ik nog net wat ingewikkelder, als het niet echt nodig is. Moeite, dat staat bij mij regelmatig tussen droom en daad. Ik houd van makkelijk.

Kerstbomen in juni

In januari plantten we naast de sluis een kerstbomenbos, als alternatief voor de kerstbomenverbrandingen. Er stonden er 44. Met Pasen waren er al veertien dood, die alsnog op het paasvuur gingen. Nu zijn er nog acht gesneuveld, voor het pinkstervuur. Kortom: de helft leeft nog. Mijn klimaatdaad van de dag was om die allemaal een emmer water te geven met water uit de sluis. Daar was ik eerder ook al mee bezig, maar ik werd lui en hoopte dat de regen wel genoeg water zou geven. Niet dus. Twee zien eruit alsof ze het eigenlijk ook niet gaan redden, maar de andere twintig hebben nieuwe uitlopers en zien er heel hoopvol uit. Waarschijnlijk is de oude bomen versnipperen of met het grof vuil meegeven beter, klimaattechnisch. Maar ik ben zo gek op vuur - dat is dus meteen al het eerste klimaatdilemma dat ik tegenkom. Laat ik daarom met mezelf nog een afspraak maken: geen 'blame and shame',  ik merk dat ik daar meteen al moedeloos van word. Ik zal het er binnenkort eens met de bomen zelf over hebben, in dit artikel over praten met bomen. En intussen geniet ik van het uitzicht op de twintig bomen met zachtgroene nieuwe naalden. Wie weet zijn het er genoeg om de mannen van groenbeheer te overtuigen dat het een goed idee is om op het bouwterrein ernaast komend jaar een veel groter kerstbomenbos te planten. Van wel 440 bomen. En als die dan ook weer voor de helft doodgaan huur ik misschien wel een versnipperaar om bospaadjes te maken. Maar ik beloof niets.

Koude douche

Mijn eerste echte dag is dus Pinksteren. Ik heb hier niet heel erg vantevoren over nagedacht, gelukkig kan ik beginnen met wat ik toch al deed. Zoals niet douchen, maar zwemmen 's ochtends vroeg. Ik doe dat alleen als het water boven de 20 graden is, en gelukkig warmt onze zwemvijver snel op. Dus ik zwem alweer een tijdje om wakker en schoon te worden voor het ontbijt. Haar wassen doe ik niet in de vijver, maar doordat ik het elke dag uitspoel lijkt het ook minder nodig te zijn. Een klimaatdaad en lekker zwemmen. Dat is eigenlijk allesbehalve een koude douche, het is heerlijk. Het enige wat ik wel echt nodig heb is een intern zetje in de rug als ik wakker wordt. Dan lijkt de tuin ver en koud en de douche dichtbij en makkelijk. Ik ben niet zo wakker 's ochtends, dus alles wat van het gemakkelijke ritme afwijkt lijkt onoverkomelijk. Dan bezwijk ik wel eens. Maar het gekke is: zodra het ritme er weer in zit is er geen fluit aan.

De eerste stap

Vandaag is een nieuw begin. Het is geen nieuwjaar, ik ben ook zelf niet jarig. Pinksteren leek me een mooi moment om een oud idee nieuw leven in te blazen: mijn plan om een jaar lang elke dag actie te ondernemen die bijdraagt aan een betere wereld. Om het overzichtelijk te houden gaat het me om acties die veranderingen in het klimaat tegengaan. Deze week lapte Trump Parijs aan zijn laars, vandaag begeef ik me in tegenovergestelde richting. Omdat ik me weiger neer te leggen bij het idee dat ik te klein ben om het verschil te maken. Omdat ik geloof dat iets oneindig veel meer is dan niets.
Ik heb een paar afspraken gemaakt met mezelf
- het mag een kleine daad zijn
- het mag een paar dagen achter elkaar dezelfde actie zijn, in stukjes
- informatie verzamelen is ook een actie
- ik mag geen dag overslaan
- ik laat weten wat ik doe of gedaan heb via deze blog
Vandaag is het nog makkelijk: ik ben begonnen met deze blog, de eerste stap. Iedereen is bij deze uitgenodigd om ideeën aan te dragen of na te volgen.
Ik ben heel benieuwd hoe ik hier over een jaar op terugkijk. En of ik het volhoud. Daar ben ik over het algemeen niet zo sterk in. Ideeën verzinnen kan ik sneller dan een varken knipoogt. Maar een jaar lang volhouden, dat is andere koek.